2023 FIFA Bayanlar Dünya Kupası’nda final heyecanı için geri sayım başladı. 20 Ağustos’ta oynanacak finale ismini yazdıran takımlar İspanya ve İngiltere oldu.
Bu yıl pek çok unsur de mesken sahipliği yapan Bayanlar Dünya Kupası’nın müsabakaları da sürprizlerle dolu geçti.
2023 FIFA Bayanlar Dünya Kupası’nı, Türkiye ve dünyada bayan futbolunun gelişimini, bayan ve kız çocukların spor topluluğunda kaydettikleri gelişimi Bilgi Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. İlknur Hacısoftaoğlu ile konuştuk.
Türkiye ve dünyada bayanların spordaki varlığının durdurulamaz noktaya geldiğine ve bilhassa 2010’lardan bu yana büyük etap kat ettiğine vurgu yapan Hacısoftaoğlu, tüm gelişmelere karşın bayanların önündeki mahzurlara de dikkat çekti.
“Kadınları o alandan çıkarmak artık mümkün değil” diyen Hacısoftaoğlu, bu alanda mahzurların kaldırılması için verilen çabanın büyüklüğüne de işaret ederek Türkiye’de ve memleketler arası alanda daha fazla sorumluluk alınması gerektiğinin altını çizdi.
‘FUTBOL KALİTESİNİN YÜKSEK OLDUĞU BİR DÜNYA KUPASI İZLİYORUZ’
2023 FIFA Bayanlar Dünya Kupası bu yıl da heyecanlı müsabakalara konut sahipliği yaptı. Turnuvayı nasıl değerlendiriyorsunuz?
Futbol kalitesinin çok yüksek olduğu bir dünya kupası izliyoruz. Epey enteresan ve değerli bir Dünya Kupası bence. Bu vakte kadar ABD’nin bayan futbolunda çok önemli bir hakimiyeti vardı. Son dünya kupalarının da şampiyonuydu zati. Bunun nedeni de, birincisi ABD bir futbol ülkesi değil. Futbola futbol bile demiyorlar. Onların ulusal sporları farklı. Münasebetiyle bu erkeklere ilişkin olmayan bir alan. Öte yandan Title Nine ile birlikte eğitimde fırsat eşitliğini sağlamak için ayrılan tüm bütçenin kız ve oğlanlara eşitlenmesiyle bayan sporlarında kız çocuklarının spora iştirakinde 70’lerden itibaren değerli bir ivme görüldü. Bu da hakikaten çok tesirde bulundu ve bayan futbolunda ABD bir epey süratli yol aldı. Hakimiyetini de çok uzunca bir vakit sürdürdü.
‘HAKİMİYET AVRUPA’DA, JAPONYA DİKKAT ÇEKTİ’
Şimdi ise Avrupa gruplarının ön plana çıktığını görüyoruz. Zira yıllardır uygulanan siyasetler meyvesini vermeye başladı. Zati buralar futbol ülkeleri. Barcelona üzere bir kadronun bayan futbol kadrosunun olması çok kıymetli ya da Liverpool’un, Manchester City’nin… Premier Lig herkesin takip ettiği bir lig. Hasebiyle esasen potansiyel olan bir alanda bayanlar açısından çok süratli bir ilerleme oldu.
Çok enteresan bir formda bir de Japonya’nın ön plana çıktığını gördük bu kupada. Japonya çok âlâ uğraş etti, çeyrek finalde İsveç’e yenilerek turnuvadan ayrıldı. İsveç ABD’yi yenen ekip, Japonya’nın işi kolay değildi lakin grubun performansı çok yeterli. Japonların futbolla alakası de değişik. Daima bir merakları var ancak adanın kendi kültürel yapısı içinde futbol çok fazla yok. Daha taraftar kimliğiyle bir farklı münasebetleri var, lakin bayan futbolunda sürpriz bir kadro ve âlâ oynuyorlar.
Favori grubunuz hangisiydi?
Benim favorim Kolombiya’ydı. Kolombiya da çeyrek finale yükseldi, İngiltere ile karşı karşıya geldi ve o da turnuvaya veda etti. Nijerya bir yere kadar geldi, onu da çok önemsiyordum. Zira Nijerya, Gana, Senegal ve Fildişi Kıyıları bunlar batı Afrika’nın kıymetli futbol ülkeleri. Ve artık bayanlar da futbol yoluyla öbür ülkeler göç etmeye başladılar. Türkiye’de de çok sayıda Afrikalı bayan futbolcu var bu ortada. Yani Nijerya’nın da yarı finale çıkması hoş olurdu, onlar da düzgün çaba ettiler.
‘MARADONA’NIN, PELE’NİN ÜLKESİNDE BAYANLARIN FUTBOL MÜCADELESİ’
Kolombiya üzere Latin Amerika ülkelerinin futbolla ilgisi çok farklı. Latin Amerika özellikle efsanelerin yetiştiği, Maradona’nın Pele’nin bütün ikonların yetiştiği yer. Onların futbol aşkı ve futbola yaptıkları insan yatırımı çok değerli. Bir de alışılmış fakir ülkeler ve futbol onlar için öbür bir araç haline geliyor. Ben aslında halihazırda pek çok kaynağı olan bir ülkedense bu türlü bir ülkenin kazanmasını ve orada bayan futbolunun gelişiminin bu sayede ilerlemesini tercih ederdim. O yüzden de favorim Kolombiya’ydı. Buralarda da çok erkek bir alan futbol, Latin Amerika’da. Orada bayanlar varlıklarını kanıtlamak için çok önemli bir çaba veriyorlar. Çok erkek bir alan ve çok yerleşik bir futbol kültürü var. O yüzden Kolombiya’nın varlığı çok değerli.
ALMANYA SÜRPRİZİ…
Onun dışında Fransa, İngiltere, Avusturalya, Danimarka bunlar aslında erkek futbolunda da çok güzeller ve âlâ bir futbol kültürü olan ülkeler. Almanya da çok enteresandı, Almanya bayan futbolunda çok güzel bir grup. Avrupa’da en güzel kadroydu genelde. ABD ile final oynaması bekleniyordu hatta. Fakat bu sene sürprizli bir turnuva oldu ve hoş oldu. Futbolun bence insanları tutan, insanları kendine çeken tarafı da bu sürprizleri.
‘KADINLAR VARLIĞINI İSPAT ETMEYE BAŞLADI’
Bu yıl turnuvanın birincilerinden biri de para mükafatı konusunda oldu. Geçtiğimiz Dünya Kupaları’nda bayan futbolcular ‘eşit ücret’ talebini ısrarla gündeme getirdi. Bu yıl evvelki şampiyonaya oranla 80 milyon dolar daha fazla dağıtılacak oyunculara. Toplam 110 milyon dolar ekipler ortasında paylaştırılacak. Kupada şampiyonluğa ulaşacak gruba 10, finaliste ise 7,5 milyon dolar para mükafatı verilecek. Gelinen bu nokta bayan futbolu açısından ne manaya geliyor?
Bu kıymetli bir yükseliş. Hatta bu durdurulamaz bir yükseliş artık. Bir kez bayanlar futboldaki varlıklarını ispat etmeye başladılar. Bayanlar futbolda durdurulamazlar, zira bayanlar uzun müddettir büyük bir gayretinin içindeler bir sefer. O hakkı aldıkları sürece de artık durdurulamazlar.
‘KADINLAR İSTENMEDİ AMA…’
Kadın futbolunun yıllar içinde gelişimini nasıl gözlemliyorsunuz, nasıl gelişmeler yaşandı bu alanda ve erkek futbolu karşısında geldiği durum nasıl?
Son 50 yıldır bayan futbolu var diyebiliriz, yani 70’lere kadar futbolun beşiği olan Avrupa’da neredeyse hiç yoktu diyebiliriz. İngiltere’de bir devir yasaktı örneğin bayanların futbol oynaması. 70’lerde bayan futbolu kurulmaya çalışıldığında da çok önemli bir direnişle karşı karşıya kalındı. Açıktan futbolun bayanlara nazaran olmadığı söyleniyordu. Zira Avrupa’da futbolun kuruluşu ve taraftarlık kültürünün emekçi sınıfı içinde gelişimiyle ‘erkeklik’ el ele yürüyordu. Bir erkeklik alanı olarak futbol kültürü yaygındı, erkek kimliğinin kuruluşunda kıymetli bir tesire sahipti ve çok uzun bir mühlet bayanlar o alanda istenmedi.
‘2019’DA İVME KAZANDI’
Fakat 70’lerden itibaren tıpkı bayanların öbür alanlardaki varlıklarında olduğu üzere futbolda da çok önemli bir yükseliş oldu. Bilhassa 2010’lardan itibaren bu yükselişin çok daha ağır olduğunu görüyoruz. Bunda pek çok farklı etmen var. Futbol sanayisinin çok büyümüş olması, bayanların bu oyuna dahil olmaya olan azmi, direngenliği ve çabası, milletlerarası spor örgütlerinin faal desteği… 2019 mesela… Birinci sefer 1991’de düzenlenmeye başlanan Bayanlar Dünya Kupası için FIFA 2019’da UN Women ile iş birliği yaptı. Bu 4 yıl içinde bayan futboluna olan yatırım çok arttı.
Şimdi ise çok değerli bir kural getirildi; UEFA artık bayan kulübü olamayan futbol gruplarını Şampiyonlar Ligi’ne dahil etmeyecek. Bu natürel kural bayan futbol kulüplerinin kuruluşunu çok hızlandırdı. Bilhassa savlı ekipler, Şampiyonlar Ligi’nde yer almak isteyen gruplar bu kararı uygulamaya başladı.
Türkiye’de de yansımalarını görüyoruz bu uygulamaların; Fenerbahçe, Galatasaray (Beşiktaş’ın zati vardı) bayan futbol kulüplerini kurdular. 2 sene evvel de sembolik bir FB-GS maçı yapıldı. He for She’nin de çok tesiri var alışılmış bu tertibin yapılmasında.
TÜRKİYE’DE BAYAN FUTBOLU: KOLAY BİR GEÇİŞ DEĞİL
Türkiye’deki gelişim açısından neler söylenebilir?
Bence Türkiye’de de bayan futbolu süratli ilerliyor ve ilerleyecek. Bilhassa FB ve GS üzere ekiplerin kurulması da bayan futbolunun gelişmesi açısında kıymetli. Oynanan oyunun niteliğinin yükselmesi, izlenebilirliğinin artması pek çok insanı da oraya yavaş yavaş çekecek bence. Kolay bir geçiş değil bence.
Çünkü küçük yaştan büyüyene kadar futbol oğlanların erkek olma süreçlerinde çok tesirli bir araç. Birinci stadyum tecrübeleri de ‘erkek birliğinin’ inşasının bir kesimi oluyorlar. Nasıl ve nerede küfür edeceklerini stadyumda öğreniyorlar.
‘KIZLAR VAR OLMAK İSTİYOR’
Bütün bunlar olurken, bu kadar esaslı bir kültür varken bayanlar için çok sıkıntı bir alan fakat bir taraftan kızlar da orada olmak istiyorlar. Memleketler arası takviyeler de buna eklenince bayanlar açısından kıymetli ilerleme yaşanacağını düşünüyorum.
Hiç beklemediğimiz bir süratte kızlar ilerledi ve oğlanlarla birebir gruplarda oynamaya başladılar. Bilhassa gelişimleri prestijiyle da kız çocukları gelişim devirlerinde oğlanlarla fizikî olarak tıpkı hatta daha üstün bir gelişme gösteriyorlar. Oğlanlarla birlikte de oynuyorlar. Fakat sonrasında da kız çocukların futbola iştirakini teşvik etmek gerekiyor.
‘KIZLAR İÇİN GÜÇLÜ OLMA GÖSTERGESİ’
Bir de kızların da ilgisi hakikaten var. Mesela Urfa’nın Giysili köyünde “Suna’nın Kızları” tarafından yürütülen bir proje var. Burada kız çocukların çoğunluğu futbol oynamak istediğini söyledi.
Aslında bunun çok açık bir karşılığı var; zira yalnızca futbolu görüyorlar. Medyada, sokakta futbol var. İkincisi güçlü olma göstergesi. Zira büsbütün erkek olan bir alana dahil oluyorlar ve “Ben de varım” diyorlar. Kız çocukları bunu çok güçlü buluyorlar. Üçüncüsü muhafazakar ailelerin dahil olabilecekleri bir alan üzere görüyorlar futbolu. Jimnastik vs. üzere sporlara oranla. Zati sosyalizasyonlarında da futbolla temas ediyorlar. Bilhassa ağabeyi varsa, erkek kardeşi varsa, babası çok seviyorsa, sokakta kuzenleriyle vs. çok oynuyorlar. Bizim yaptığımız bir araştırma var. Çocukluğunda futbol oynayan kız çocukların ya ağabeyi kardeşi ya da birlikte oynadığı bir kuzeni var. Bir erkek aracılığıyla giriyorlar alana. Onlarda o alana dahil olmuş oluyorlar ve çok güçlü hissediyorlar. Sonra da o sevgisi devam ediyor.
‘YAPISAL PÜRÜZLERLE GAYRET ETMEK YORUCU OLUYOR’
Bir de futbol nitekim hoş ve her yerde oynanabilen bir oyun. Al çorabı, koy iki taşı her yerde oyna. O yüzden çabuk gelişebilir bir nitelikte. Ben, kalkınma için spor ya da toplumsal güçlenme için spor projelerinde de daima futbolu tavsiye ediyorum kızlara. Zira çok çabuk entegre edilebiliyor. Herkesin az çok bir tanışıklığı var. Ortadoğu’da da biliniyor, Rusya’da da Türkiye’de de biliyor, ortak bir spor alanı. O yüzden çok sihirli bir araç. Kulüpler, dernekler, mahallî idareler kız çocuklarının spora iştirakine dayanak olmak istiyorlarsa bunun en âlâ araçlarından biri futbol.
‘KADINLARI ÇIKARMAK KOLAY DEĞİL’
Ama bir yandan da oraya girdikleri andan itibaren pek çok yapısal mahzurla de uğraş etmek zorunda kalabiliyorlar o da yorucu olabiliyor. Öteki spor alanlarından daha fazla mahzurla karşı karşıya kalabiliyorlar. Birincisi erkek yapısı olması, ikincisi çok büyük bir sanayi olması nedeniyle daha büyük meselelerle karşı karşıya kalabiliyorlar. Karşılarındaki problemler daha fazla oluyor. Oynuyorlar, seviyorlar lakin performans manasında zorlanıyorlar.
Tüm problemlere karşın bayanlar futbolda, sporda neredeyse hiç kabul görmezken 2000’lere kadar oradaki kabul, dahil olma süreçleri artık dünyada da globalleşmeyle birlikte spordaki her muvaffakiyet ve her çeşit varoluş birebir vakitte memleketler arası seviyede bir karşılık bulduğu için durabilecek bir noktada değil. Bayanlar bir alana girdikten sonra çıkarmak hakikaten kolay değil.
VOLEYBOLDA AVRUPA SEYAHATİ BAŞLADI
CEV Bayanlar Avrupa Voleybol Şampiyonası da başladı. Ulusal Kadro’nun alandaki uğraşını izlemeye başladık. İsveç’e karşı birinci muvaffakiyetini elde etti. Filenin Sultanları 2023 FIVB Milletler Ligi’nden de şampiyonlukla dönmüştü. Voleybolda bayanların muvaffakiyetini nasıl değerlendiriyorsunuz? Avrupa Şampiyonası için neler söylersiniz?
Uluslararası seviyede en fazla madalyayı bayanlarda aldık Tokyo’da. Hükümet olarak ulusal kimliğin inşasında bu göz arkası edilemez. Münasebetiyle bayanların sporda varlığı devam edecek. Bayan voleybolu örneğin durdurulabilir bir muvaffakiyet seviyesinde değil. Ebrar’ın yaşadıkları ne yazık ki çok vahim, ona dönük yansılar var lakin o büsbütün sporuyla yanıt veriyor.
Onun dışında bayan voleybolu o kadar başarılı ki, dünyada en başarılı gruplardan biri. Onların oradaki varlığı engellenebilecek seviyede değil. Birçok kız çocuğu da onları orada gördükten sonra orada olmak istiyor, rol model oluyor.
Kızlar esasen çok başarılı, umarım tekrar şampiyon olurlar. Bu türlü bir memnunluk daha yaşarız. Her tıp bayan şampiyonasında kazanılmış her başarıyı hepimizin başarısı sayıyorum. Ancak alışılmış Türkiye üzere bir ülkeden olması hem benim vatanım olması üzere bir manası var hem de buradaki kız çocuklarına ilham olması üzere bir manası var. O yüzden natürel ki gönlüm Türkiye’nin kazanmasından yana.
‘BAŞARI SAYESİNDE…’
Tabii şunu da göz gerisi etmemek gerek; daima muvaffakiyet elde edene kadar, öbür bir temsiliyete dönüşene kadar, bayanlar dışlanıyor ve eleştiriliyorlar. Ferdî sporlarda bu daha görünür. Aile istemiyor mesela iştirakini, engellemek için elinden geleni yapıyor, ne vakit kız çok başarılı oluyor ondan sonra müsaade veriyorlar. Bu ekip sporlarında da bu türlü.
Voleybolu bu kadar konuşuyorsak, hiç bayan sporu konuşmayan şahıslar bayan voleybolunu takip ediyorsa o muvaffakiyet sayesinde. Bugün Ebrar’ı kimliğinin var olabilmesi, bu kadar takviye görüyor olması, bu kadar görünür olduğu halde reaksiyonun bu kadar temkinli olması o muvaffakiyet sayesinde.
Ebrar o kadar başarılı ki, onun önünde durmak mümkün değil. Ve federasyon dahil olmak üzere herkes desteklemek durumunda. Lakin oraya gelene kadar çaba çok ağır.
KADINLARIN VARLIĞI DEVAM EDECEK
Türkiye’de uygulanan spor siyasetleri ile birlikte düşününce bayan sporunun gelişimini nasıl değerlendiriyorsunuz?
Türkiye’de yıllar içinde spor siyasetleri açısında çok büyük bir değişiklik olduğunu düşünmüyorum. Daha üniversal gelişimler kızların spora iştirakinde tesirli. Muhafazakarlaşma var Türkiye’de ancak bayanların gayreti ve toplumsal hayat içinde yer alma gayreti çizgisel olarak devam ediyor. O zira bir noktadan sonra durdurulabilir bir şey değil. Orayı bir defa bayanlar aldıktan sonra kolay kolay çok üstten, yasak mahzurlar gelmediği sürece durdurulabilir değil.
Kadınların sporda karşılaştığı zorluklar yalnızca saha ile hudutlu değil ne yazık ki. Tribünlerde durum nasıl?
Futbolun tarihi gelişimi çağdaşlaşmayla birlikte erkek kimliğinin inşasıyla çok bir ortada yürüdü. Bu türlü olunca taraftarlık denen kültür erkekle çok yakından bağlantılı ve bu yüzden taraftarların alanı olan alanlarda erkeklerin gür sesini duyuyoruz ve bayanların sesi bastırılmış durumda. Tahminen daha katı olarak Suudi Arabistan’da, İran’da önemli gayret oldu, bayanların statlara girişleri sonlandırılıyor ancak başka ülkelerde de pratikte sonlandırılıyor. Bir kural yok fakat çok erkek bir alan olduğu için bayanların stadyuma girişi o alana giremedikleri için çok sıkıntı. Ya oradaki erkek kültüre ahenk sağlayacaksın, orada o denli olarak kendini ispat edeceksin ya da orada olmayacaksın. Genelde birinin sevgilisi, eşi, kızı üzere yer alınıyor. Ancak yeniden de bayan taraftar kümeleri da var ve onun için uğraş eden bayanlar da var.
‘HER TÜRLÜ MANİ KALDIRILMALI’
Kadınların ve kız çocukların spora iştirakinin artırılması ve önündeki pürüzlerin kaldırılması için neler yapılmalı?
Kadınların çok dezavantajlı olduğu bir alanda bayanların desteklenmesi bir toplumsal sorumluluk sıkıntısı tıpkı vakitte. Orada güçlendirilmeleri gerekiyor ve hangi seviyede katılmak istiyorlarsa, antrenör seviyesinde, hocalık, hakemlik vs. seviyesinde her cins mani kaldırılmalı ve bu bir toplumsal sorumluluk cinsiyet eşitliğinin sağlanması için. Başka taraftan da buranın bayanlar için de profesyonel bir alan olarak tanımlanması gerekiyor. Örneğin Türkiye bayan futbol ulusal kadrosundaki oyuncular bile diğer işler yapmak zorunda kalıyorlar. Zira bu kadar büyük bir sanayi içinde büsbütün futboldan finanse olamıyorlar. Zira futbol profesyonel bir alan lakin Türkiye’de statü olarak da bayanlar için amatör bir alan. Kulüpler bayanlarla kontrat yaparken mesela hala profesyonel kontrat yapamıyor, bunların düzenlenmesi gerekir. Her çeşit esnekliğe kapı açabilir bu durum da. Bayanları o kontratlara imzalarken kendilerini teminat altına alabilmesi gerekiyor.
