Saatleri Ayarlama Enstitüsü nün geçtiğimiz Nisan ayında Serkan Keskin ve Serdar Biliş imzalarıyla bir defa Ankara travesti daha tiyatro sahnesine çıkması elbette çok cazibeli bulundu Saatler Kolektif imali oyun bu dönem takvimini oluşturdu bile Oyun yapım tiyatrolarının son periyotta neredeyse yalnızca ünlülüğe sırtını yaslayan yaklaşımlarının aksine oyunculuğa Ankara travestileri ve reji fikirlerine sıkı sıkıya bağlı kalmayı seçmiş Bu nedenle bizi bir çeşit tutamıyorum zamanı çağının ortasında Saatleri Ayarlama Enstitüsü ve tiyatro için vakit ayırmaya davet etmenin Ahmet Tanpınar ı Travesti Ankara da eğlendiren çeşitten bir ironi olduğunu düşündürüyor bu kısmı pekâlâ
Saatleri Ayarlama Enstitüsü nün sahnedeki bu yeni yorumunda tercihen mi bilmiyorum lakin çağdaşlaşma eleştirisini aşan katmanlarının da okurun seyircinin fark etmesini sağlayan bir şeyler yakalanmış Buradaki tecrübenin Serkan Keskin in oyunculuğuna dair de bir parafı var sanatkarın bir müddettir güldürü performanslarını benzer halde sergilemekten kendini sıyırması üzere Yeniliklere tazelenmelere vefaya çıkan kapılarıyla bu sahneleme Saatler Kolektif Serkan Keskin ve Serdar Biliş le tüm grubun Ahmet Hamdi Tanpınar a ve romana inançlı bir selamı üzere izleniyor
Ahmet Hamdi Tanpınar ın 1954 yılında kaleme aldığı ve 1961 yılında yayımlanan çetin yapıtı ‘Saatleri Ayarlama Enstitüsü’ 2 dünya savaşının akabinde radikal bir rejim değişikliğinin karın ağrılarını çeken hem yeniye heyecanlanmış hem eskiyi neresinden tutup neresiyle vedalaşacağına karar verememiş bir toplumun sermayesinin yeni biçimlenişine vaktimizin elimizden alınışına yeniden buna paralel kültürel çatışmaların kimi insani çözülüşlerin varoluşsal zaafların karanlık ve komik izahına varan skalası geniş bir roman Bana kalırsa şimdiki vaktin 50 lerde yazılmış distopyası üzere
Hayri İrdal karakteri üzerinden sistemin makbul insanı çalışmadan para tokatlamayı var olmayan hizmetleri satmayı benim memurum işini bilir lafının bir nevi tarihî art planını da eğlenerek verir ‘Saatleri Ayarlama Enstitüsü’ anti kahraman mı yoksa kahraman mı olduğu konusunda bile başımızı karıştıran Hayri İrdal ın kendi çocukluğundan öykülerin ve karşılaştığı onca karakterin peşinde sürükler okuyucuyu Oyun da bunu yapıyor nefes nefese de bırakıyor Hayri nin saatlere olan takıntısı büyüdüğü konuttaki Mübarek isimli saatle başlayan hikayesi sembolik ve imgesel türlü çeşitli anlatıyla yeni kurulan bir ülkenin içselleşmemiş değişme telaşını birtakım çelişkilerin belirgenleşeceğinin sinyalleriyle aktarır Tanpınar episodelar halindeki romanında bütün bunları küçük insan öyküleriyle örer Oyun da episodlar halinde ilerliyor ve romanın bu girift yapısıyla pek çok teknolojik kaynağı kullanarak sağ salim çıkıyor Zira metnin içindeki onlarca karakteri çelişik duyguyu Serkan Keskin in üzerine bina ediyor Romanda diğer öbür Hayri İrdal ar onların etrafında bahis komşu esnaf eşraf usta çırak onlarca karakter var malumunuz Bölünmüş Hayrilerle bölünmüş karakterlerle onlarca role girip çıkıyor Serkan Keskin de Bütün bunları yaparken sahnede soyunuyor giyiniyor peruğunu çıkarıyor bıyığını yapıştırıyor makyajını siliyor yapıyor Vakitle uğraşan bir anlatının vakte karşı koşan oyuncusu oluyor Sahnede onca karakterle baş etmek durumunda olan yalnız bir oyuncu fotoğrafının arkasındaysa adımların ince ince tasarlandığı bir reji tertibi da kendini belirginleştiriyor
Sahnenin içinde elips formundaki aynanın önünde duran oyuncuya raylı bir sistemin üzerinde hareket ederek ulaşan bir dekor tasarımı var Bu fikir oyuncunun gerçekten uzvu oluyor tıpkı vakitte metnin oyun zamansal geçişinin de simgelerinden oluyor Bu sistem her karakter değişiminde hareket ediyor dekor kostüm aksesuar taşıyor bazen yürüyüş bandı bazen mahkeme kürsüsü bazen karyola bazen yemek masası olarak biçim alıyor
Sahnenin ortasında pozisyonlandırılmış elips biçimindeki aynanın önünde kendisi ve gölgesiyle akrep ve yelkovan imajı üzere şık ışık hareketleri tasarlanmış Işık da bu tek kişilik Tanpınar Hayriler ordusunun yardımcı oyuncularından bir başkası üzere Elips aynanın kerameti epey fazla Tekrar kronolojik geçişlerin ve şuur akışının kıymetli simgeleri orada beliriyor En başta tik tak tik tak atan saatimizin şahsen kendisi oluyor Ayna episodeların görüntü olarak evvelden kaydedilmiş kesitlerinin de bize gösterildiği ekran oluyor Teknik olarak çok estetik fikirlerle sahneye gelen bu imgelerin çekim ve kurgularının sahnedekilere nazaran biraz parodileşmiş olduğunu düşünüyorum Fakat Serkan Keskin in dramasından trajedisine şivesinden farklı yaş özelliklerine kadar hiçbir şeyin güldürüsünü de melankolisine de kolayına kaçarak candalandırmadığını vurgulayalım Bu bakımdan oyuncunun görüntüdeki suretiyle sahnede pinpon oynadığı sahneyi mutlaka imliyorum Türkiye deki çağdaş sahne tekniklerinin kullanımına dair seyir tecrübemiz gelişkin sayılmaz hâlâ Zira ya kısıtlı imkanlarla sahneye gelen uygulamalarını seyrediyoruz ya da sponsorlu bir işse teknik imkanlar ve popüler isimler garantör sayılarak tiyatral ögelerin es geçildiği örneklere rastlıyoruz Oyun bu handikapları aşabilmiş görünüyor Oyuncunun aynada görünen daha evvel çekilmiş videodaki karakterle sahnede eş vakitli oynarken diyaloğa geçmesi şizofrenik bir estetik de kuruyor Aynanın fonksiyonelliği Hayrinin başının içindekileri yansıttığı sahnelerde daha etkileyici bir lisana dönüşüyor onun zihninin bulanıklığı bir ebru çalışması ya da bir fotoğraf formuna dönüşüyor ya da şuur dışı ve ona bağlı hayallerinin yansıması bazen de içindeki sesin imgesi orada görmek sinemadaki büyülü gerçekçi lisana de göz kırpıyor Terapi seansları ve düşlerin aynadaki aksi ile dikkat alımlı görsel imajlar yaratılıyor Tuluğ Tırpan ın müzikleri de dekor ve ışıkla yardımcı oyuncu rolünü paylaşıyor Oyuncunun tek kişilik çoklu performansında nefes almasına yutkunmasına ve birebir anda ritmin kaçmamasına katkı sunuyor
Oyun metne nazaran görselleştirme avantajını kullanırken romanın duygusal ve düşünsel derinliğinde kaybolmayıp sadeleşmeyi oradaki nüansları yitirmeden yapabilmiş Bilhassa Ahmet Hamdi Tanpınar ın değerinin ve vaktinde gerçek anlaşılamamasının ki bu neden gerçek yaratıcıların başına her devirde gelir diye düşünmeden edemiyor insan edebiyat tartışmalarına husus olduğunu hatırlayabilirsiniz Bense romanın bugüne dair bir kehanet olması üzerinde oyunu izlerken daha fazla durdum yani tahminen de muharriri bugün yanlışsız anlamak daha imkanlı Sanırım vefanın artık nostaljik bir his paranın en geçerli hukuk popülizmin makbul şöhretin düzmece ve bütün saatlerin konseyi olduğu bir vakitten dönüp bakmak muharririn ironilerinin içindeki simgelere daha kolay ayıktırıyor bizi
Siz de düşünsenize alarmlar hatırlatmalar daima bir yerlere yetişmeler kesinlikle geç kalmalar kol saatlerinde nabızdan saate saatten nabza anksiyeteler asla kâfi uzunlukta olmayan ve aslında bize ilişkin de olmayan paramızı verene feda ettiğimiz sevdiklerimizi meraklarımızı heyecanlarımızı sığdıramadığımız bir o kadar değerli zamanımız Haksız mıyım bu roman yalnızca saat metaforu üzerinden bile düşünsek Ahmet Hamdi Tanpınar ı gerçekçi bir kâhin de yapmamış mıdır Bizden çalınacak vaktimizin saatlerle sömürünün organize edilmesinin iş gücünün konsolide edilmesinin bu yolla insanın çürütüldüğü yalnızlığa boğulduğu yavanlaşan uysallaşan sonuçtaysa hayatına yabancılaşan imgesini de aktarmamış mıdır roman Güneşin doğup batışının insanın çalışmaya başlayıp çalışmayı bitirmesi dışındaki tüm tabirleri bile değerini yitirmişken Saatleri Ayarlama Enstitüsü bize öteki neler anlatıyor sorusunu oyun aracılığıyla düşünme fırsatını kendim için geniş geniş kullandım doğrusu
Şimdiye kadar roman üzerinden bu görüşlere pek varılmamış olunsa da edebi siyasal ve felsefi tartışmalara araştırmalara keşiflere koca bir saha açan Saatleri Ayarlama Enstitüsü öbür iki okumayla çokça imlenmiştir Bunlardan birincisi romanın şark garb çekişmesi ve daha çok batının ilericiliğine muhafazakâr fakat haklı tenkit olarak okunması başkası saatler hakkında ki o da bu savı destekleyen tek bir imgeymiş üzere anılarak Türkiye nin alaturka saatten alafranga saate yani ezanî saatten Greenwich saatine geçmesi sıkıntısı üzerinden yapıldı Halbuki Saatleri Ayarlama Enstitüsü roman tekniği ve lisanı ile de felsefi ve siyasal öngörüsüyle de yukarda da bahsettiğim uzamlarıyla dahası dır ironik romanın Türkiye deki birinci örneği olarak anılır örneğin Armağan Ekici K24 te yayımlanan yazısında Tanpınar Saatleri Ayarlama Enstitüsü yle Türkiye nin alafranga saate geçmesiyle değil apayrı bir şeyle dalga geçiyor sanayileşen dünyanın ve bürokrasinin tüm ilerleme iktisat ve ekonomik verimlilik retoriği içinde saçmasapan hiçbir gerçek muhtaçlığa karşılık vermeyen bir kurumu bile yıllarca sürdürebilmesini hicvediyor 1954 te kitabı tefrika ederken Saatleri Ayarlama Enstitüsü nün lüzumsuzluğu her gün radyodan memleket saat ayarı alabilen okurları için aşikârdı bizse bugün devirleri karıştırdığımız için kitaptaki vurguları da karıştırıyoruz diyerek yapıta ve muharrire dair değerli yerlerin altını çiziyor Oyundan çok kopmak istemiyorum fakat Armağan Ekici nin bu yazısındaki vurguları hem müellifin hem romanın bilgili olanlardan öte imajını aramak ve dahasını tartışmak için ufuk açıcı buluyorum Umarım oyun vesilesiyle buraları da güncelleriz
Oyundan biraz da Ahmet Hamdi Tanpınar ın gözünden bahsetmek isterim Nasıl yani diyeceksiniz haliyle Belki de şahsiyet dediğimiz şey bu yani hafızanın ambarındaki maskelerin zenginliği ve tesadüfü onların birbirleriyle yaptığı terkiplerin bizi benimsemesidir diye yazıyor Ahmet Hamdi Tanpınar ‘Saatleri Ayarlama Enstitüsü’nde anımsarsanız Ben bu satırları yine okuduğumda Tanpınar oyunu seyredip bu türlü özetleyebilirdi üzere garip şeyler düşündüm Bu bahiste düşünmenin de ironik ve tekinsiz yanları var sanırım Hilmi Ziya Ülken de yapıtın çetinliğine ve tekinsizliğine dair şöyle bir not düşüyor mesela Saatleri Ayarlama Enstitüsü bir roman olarak direkt insan içindir ve gereksinimi olan herkese muazzam bir hakikati muazzam bir sevinç içinde sunmaktadır bugün de Hiç fakat hiç yabancısı olmadığımız kadim ve kısa bir hakikattir bu Nosce te ipsum Ve Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yeni Türk Edebiyatı Dr Nilgün Kâtipoğlu da ekleme yapıyor bu hususta Nitekim roman hem tasavvufi bilgiye göndermeleriyle hem de çağdaş psikanaliz tekniğiyle Nosce te ipsum hakikatine yavaş yavaş kapı ortalar
Bence Serkan Keskin ve Serdar Biliş için de bu sahnelemedeki en tekinsiz yer burasıydı Muazzam bir hakikati muazzam bir sevinç içinde sunmak çok bıçak sırtı olsa gerek sorguladık güldük Elinize sağlık
Ne vakit izleriz
17 09 2023 Pazar 20 00
Zorlu PSM İstanbul
18 09 2023 Pazartesi 20 30
Zorlu PSM İstanbul
28 09 2023 Perşembe 20 30
Atatürk Kongre Kültür Merkezi Bursa
08 10 2023 Pazar 20 00
Zorlu PSM İstanbul
29 10 2023 Pazar 21 00
Harbiye Cemil Topuzlu Açıkhava
Künye
Yazan Ahmet Hamdi Tanpınar Yöneten ve Uyarlayan Serdar Biliş Sahne ve Kostüm Tasarımı Gamze Kuş Görüntü Direktörü Ahmet Sesigürgil Müzik Tuluğ Tırpan Multimedya Tasarım ve Yapım Illusionist Işık Tasarımı Cem Yılmazer Ses Tasarım İzel Baybars Ogün Kayıkçı Başar Yurtcu Yardımcı Direktör Serin Öztoprak Ekremcan Arslandağ Metin Düzenleme İdeal Oktay Oyun Asistanları Ahmet Kahvecioğlu Oğuzhan Altıntaş Mert Yılmaz Yıldırım Onur Erdemir Berke Şenel Sanatçı Asistanı Sibel Altan Dekor ve Kostüm Sorumlusu Onur Uğurlu Kostüm Şefi Hasret Turgut Sahne Amiri Buyruk Yalkı Dekor Üretim Metin Gümüşoğlu Kibele Dekor Dekor Teknik Zeki Küçük Yapım Saatler Kolektif Uygulayıcı Üretimci Gülgün Dedeçam Yardımcı Direktör Efe Can Yıldız Makyaj Tasarımı Reyhan Okumuş Peruk Tasarımı Oya Ballıkaya Hareket Nizamı Büşra Firidin Focus Puller Armağan Gündüz Yasin Bayşeker Kamera Asistanı Emre Baş Kamera Stajyer Eylül Akkaya Işık Şefi Hakkı Yazıcı Kadir Yazıcı Süleyman Öztürk Best Uzunluk Hakan Altunkök Işık Asistanı Ahmet Gökdeniz Selçin Çelebi Set Amiri Hasan Kesici Ses Teknisyeni Tuna Güler Boom Operatörü Oğulcan Geçit DIT Yusuf Arık Hakan Erten Video Asistanı Burak Yalçın Oktotech Prodüksiyon Asistanı Berke Şenel Kurgu Operatörü Ulaş Mert Şimşek Illusionist Tasarım Grubu Multimedia Direktörü Eray Taşpınar Proje Koordinatörü Doğa Kurtuluş Lead Compositing Furkan Alabaş Realtime VFX Çiğdem Güler Görsel Tasarım Emrecan Akyolcu Proje Asistanı Melike Tarakçı Compositing Abdullah Kaan Giyik Ömer Bulut Stüdyo Orion Işık ve Kamera Teknik Supervizor Ozan Özgür Arıcan Yaratıcı Ajans TBWA İstanbul Özge İtimat İlkay Gürpınar Grafik Tasarım Özge İtimat Animasyon Mahmut Kalyoncu Fotoğraf Yapımı Fotosanayii Fotoğraf Burcum Baygut İletişim Danışmanlığı Bağlantı Deposu Sosyal Medya Bağlantı Emirhan Savaş Destekçiler BetaLand Audiovisual Semaver Kumpanya Fotosanayii Mattestudio Yasemin Özbudun
