İZMİR – 6 Şubat’ta Maraş merkezli meydana gelen ve önemli yıkıma sebep olan zelzelelerin akabinde bölgede binlerce insan konteyner kentlerde ve çadırlarda ömrünü sürdürmeye çalışıyor. Sarsıntının üzerinden 8 ay geçmesine karşın bölgedeki meseleler hala çözülmüş değil. Halkın yaşadığı değerli ıstıraplardan biri de sağlıklı besine erişim, besin hijyeni ve güvenliği sorunu. Bölgede fare, haşere ve gibisi sıkıntılar da devam ederken, insanların bir birden fazla besinleri uygunsuz saklama şartlarında saklanmak zorunda kalıyor.
Diğer yandan bölgede Türk Tabipler Birliği’nin (TTB) ve tabiplerin çalışmaları ise sürüyor. Son periyotta Hatay’daki çadır ve konteyner kentlerde incelemelerde bulunan isimlerden biri de Uzman Diyetisyen Dicle Dilan Salman oldu. Salman ile bölgede sağlıklı besine erişim ve beslenme konusundaki müşahedelerini konuştuk.
‘ÇALIŞMALARIMIZ SÜRÜYOR’
Hatay’da hangi bölgede ne kadar müddet kaldınız ve gözlemlerde bulundunuz?
Türk Tabipler Birliği (TTB) ve Sıhhat ve Toplumsal Hizmet İşçileri Sendikası (SES) birlikte yürüttüğü 0-5 yaş çocukları ortasında beslenme yetersizliğinin kıymetlendirilmesi çalışması kapsamında beş gün kadar Hatay’da kaldım. Yıkımın en çok gerçekleşmiş olduğu Antakya, Samandağ ve Defne ilçeleri yoğunluklu olmak üzere bölgede yer alan konteyner kentleri, çadır kentleri, sistemsiz çadır alanlarını, mahalleleri, konutta yaşayan insanları ziyaret ederek çalışmamızı yaparak gözlemlerde bulunduk. Uzun müddettir çalışmalara devam eden kimi arkadaşlarımızın daima olarak kaldığı kimilerimizin da kent dışından makul vakitlerle gelerek katkı sunduğu bir süreç devam ediyor.
‘NİTELİKLİ, SAĞLIKLI BESİNE ULAŞIM SORUNU OLDUĞUNU GÖRDÜK’
Kaldığınız bölgelerde besine erişim açısından gözlemlerinizi anlatır mısınız?
Birçok konteyner kent, çadır kent ve sistemsiz yerleşim ve meskende hayat alanı gözlemleyip beşerlerle görüşmeler sağlayabildik. Genel olarak besine erişimle ilgili en büyük ıstırabın nitelikli, sağlıklı, besin bedeli yüksek besine ulaşımla ilgili sorun olduğunu gördük. Hala çocuklar da dahil olmak üzere birçok insanın tek istikametli beslendiği, ağır karbonhidrat tükettiği, makarna bulgur pilavı üzere tahıl kaynaklarının en çok tüketilen besin kaynakları olduğunu gördük. Durumu âlâ olan insanların dahi ayda bir ya da iki sefer ete ulaşıp fazlasını alamadıklarını lisana getirdiler. Yoğurt, peynir üzere süt ve süt eserlerinin genel olarak haftada bir iki sefer birçok ailede ayda bir iki kere tüketildiği bilgisini aldık.
Hatay zelzele öncesinde kültürel olarak da sebzelerin ağır tüketildiği bir yer iken; şu an taze zerzevat meyveye ulaşım noktasında çok sorun yaşandığını, hem maddi manada hem de eser bulma manasında zorlanıldığı üzerinde sıklıkla duruldu. Çocukların beslenme yetersizliği ağır olarak gözlemlediğimiz bir durum oldu. Bununla ilgili geniş ölçekli bir çalışma yapıyoruz. Onu da yayınlayacağız. Çocukların ağır olarak markası bilinmeyen abur cubur dediğimiz şeker oranı çok yüksek işlenmiş paketli besinlerin tüketimi, genel beslenmesinde değerli bir yer edindiğini gözlemledik. Maddi dertlerin yediden yetmişe tüm insanların beslenme alışkanlıklarını değiştirdiğini tahıl ve kuru baklagil kaynağı dışında çok bir besin tüketiminin olmadığını gördük. Ceviz, fındık üzere çocukların gelişiminde de değerli yer tutan kuruyemişlere erişim yoktu. Bayanlar mutfağın tüm yükünü ve sorumluluğunu almış durumdaydı. En çok kendi beslenmelerinden kıstıklarını çocuklara ve aileye yetmesi için birçok besin kaynağını kendilerinin tüketmediğini sıklıkla lisana getirdiler.
‘GIDALARIN LAĞIM SUYUYLA TEMAS ETMESİ ÜZERE BİR ÇOK SORUN VARDI’
Bölge halkını ve sizi en çok zorlayan koşullar nelerdi?
Kolaylaştıran çok da fazla bir koşul yoktu demek daha gerçekçi olur aslında. Konteyner kentlerin idarelerinin bölgeden olup olmadığına, nasıl bir idare anlayışına sahip olduklarına kadar birçok faktörün tesirli olduğu çok çeşitli yapılar mevcuttu. Konteyner kentlerin yanlış konumlanması, mutfakların çok küçük olması, mutfağa farklı bir alan yaratılamayışından kaynaklı bayanlara yüklenen sorumlulukların artışı üzere birçok sorun bulunmaktaydı. Tezgah küçük olduğu için banyoda ya da dışarıda bulaşık yıkamak zorunda kalanlar, salonun ortasında tüpte yemek yapmak zorunda kaldıkları için hem çocukları tutmak hem yemek yapmak zorunda kalan bayanlar, lağım sularının konteyner içine akması, lağım suyundan ötürü parkelerin kaldırılması sonucunda yayılan kokudan ötürü yaşanılmaz halde olması, besinlerin o suyla temas etmesi üzere birçok sorun vardı. Suların hala kullanılamaz durumda olması ve tıpkı vakitte su kesintilerinin yaşanması da sorunu derinleştiren bir faktördü. Ekonomik krizin derinleşmesi, fakirleşmenin artması, bölgede çalışma şartlarının yaratıl(a)mamasından kaynaklı işsizlik alım gücünü neredeyse sıfıra indirmiş durumda.
‘BESLENME YETERSİZLİĞİ KRONİKLEŞMEDEN ÇÖZÜLMELİ’
Deprem bölgesinde sağlıklı beslenmek sizce mümkün mü?
Tabii ki mümkün lakin bu şartlarda mümkünlüğü pek gözükmüyor. Bu yalnızca şahıslara bırakılamayacak durumda bir halk sıhhati sorunu. Kamusal siyasetlerin yanlışsız bir biçimde tertibi ile birçok durum süratlice düzeltilebilir. Yalnızca yapılması gerekiyor.
Son olarak sizce ne yapılmalı, nasıl bir tahlil üretilmeli?
En kıymetlisi beslenme yetersizliğinin daha fazla kronikleşmeden çözülmesi. Nizamlı besin takviyesinin bu bölgeye hemen sağlanması. Çocuklara süt ve süt eserlerinden kuruyemişine kadar beslenme takviye programlarının oluşturulması. Hastalığı olan insanların, hamile bayanların beslenme dayanak planlarının oluşturulması gerekiyor. Ömür alanlarının düzgün planlanarak uygunlaştırılması, etraf şartlarının alışveriş yapılacak alanlardan çocukların oyun alanına kadar planlanması, besin güvenliği ve hijyen sıkıntılarının çözülmesi gerekiyor.
