O bir medya baronu…
Dünyada sağcı, muhafazakar, müesses nizamın savunucusu ne kadar tesirli yayın, kanal varsa ona ilişkin…
Gezegendeki en büyük medya imparatorluğunun sahibi…
Rupert Murdoch… 92 yaşında…
Fox News, The Times ve The Wall Street Journal üzere kanal ve gazeteleri içeren imparatorluğu ile harika bir güç sahibi ve üç kıtadaki (Avusturalya, Britanya ve ABD) hükümetleri tesiri altına alıyor. Dünyadaki gelişmeler üzerinde fevkalade bir tesiri var.
Perşembe günü bomba tesiri yaratan bir açıklamayla medya imparatorluğunun günlük işlerinden çekildiğini duyurdu. Oğlu Lachlan, babasının 70 yıl evvel Avustralya’daki küçük bir lokal gazete ile başlattığı global medya imparatorluğunun sorumlu tek yöneticisi olacak. Baba Murdoch, Fox and News Corporation‘ın fahri lideri olacak.
BAŞKANLARI VE BAŞBAKANLARI BELİRLEME GÜCÜNÜ ELİNDE TOPLADI
Böylece gezegendeki en değerli ve siyasi açıdan en tesirli medya imparatorluğunu kuran Murdoch’un mesleği en azından resmi olarak sona erdi.
New York Times’ın deyişiyle, “İmparatorluğunu üç kıtada kurdu; İngilizce konuşulan dünyada gazetecilik, siyaset ve tanınan kültürdeki normların ve zevklerin değişmesine yardımcı oldu. Bir cins sağcı popülizmle bezenmiş şirketleri, liderleri ve başbakanları belirleme ve bazen de destekleme yahut düşürme gücünü elinde topladı.”
Bu hafta doların geleceğinden, petrodolar sisteminin sallanmaya başladığından, Çin Yuanı’nın global ticarette artan hissesinden kelam edecektim. Murdoch’un öyküsü ve bu son gelişme daha farklı geldi. Petrodolar yazısı haftaya…
BABASI ÇANAKKALE’DEN YAZDIĞI MEKTUPLA İNGİLİZLERİN ÇEKİLMESİNE NEDEN OLDU
Rupert Murdoch, Avusturalya doğumlu, 70 yıldır medya işinde…
Babası Keith Murdoch da gazeteci…
Çanakkale Savaşı’yla ilgili çok değişik bir hikayesi var:
Keith Murdoch, 1915’te Melbourne Age gazetesi ismine savaş muhabiri olarak Çanakkale Savaşı’nda vazifeliydi. İngiliz kumandanlar Londra’ya her şeyin yolunda olduğunu bildiriyordu. Meğer Türk askeri emperyalist güçlere karşı fevkalade bir direniş sergiliyordu.
Keith Murdoch ise, sansüre uğrayacağını bildiğinden, direkt periyodun Avusturalya başbakanına gerçekleri anlatan üç sayfalık uzun bir mektup yazdı. O da İngiltere başbakanına bildirdi ve Keith Murdoch’un mektubunun tesiriyle İngilizler Çanakkale cephesinden çekildi.
Keith Murdoch ilerleyen yıllarda gazete sahibi oldu. Onun vefatından sonra oğlu Rupert Murdoch, 21 yaşında gazetenin başına geçti.
Ve bir medya baronunun hikayesi bu formda başladı.
1952’DE 75 BİN TİRAJLI GAZETE İLE BAŞLADI, GEZEGENİN EN KUDRETLİ MEDYA İŞVERENİ OLDU
Yetmiş yıl boyunca saldırgan satın almalarla gazete, mecmualar, televizyon kanalları, yayınevleri ve sinema sanayisinden oluşan global bir dev haline gelişinin hikayesi…
1952’de babasından kalan 75 bin tirajlı güney Avusturalya gazetesi The News of Adelaide‘nin başına geçti. 1960’larda Avusturalya’da bir dizi mahallî gazeteyi satın aldı. 1964’te ulusal gazete The Australian’ı kurdu.
1969’da Britanya medya pazarına girdi ve bulvar gazetelerinin en büyüğü The Sun ile onun pazar günü gazetesi The News of the World‘ü satın aldı.
1970’lerde ana medya şirketi News Corp’u kurdu ve 1973’te The San Antonio Express ve The San Antonio News gazetelerini satın alarak ABD medya pazarına girdi. 1976’da New York’un bulvar gazetesi New York Post‘u satın aldı, 1988’de sattı ve 1993’te tekrar aldı.
BRİTANYA MEDYA PAZARININ HAKİMİ OLDU
1981’de Britanya’nın ikonik gazetelerinden The Times ve pazar gazetesi The Sunday Times‘ı satın alarak, bu pazarın hakimi oldu.
1985’te sinema imal devi 20th Century-Fox’u satın aldı. 1986’ya gelindiğinde, “The Simpsons” ve “The X-Files” üzere TV klasiklerini yayınlayacak Fox‘u kurdu.
Murdoch, 1986’da Britanya gazetelerinin ofislerini, basımlarının daha az emek ağır teknolojiyle yapılacağı bir yere taşıdı. Sendikalar protesto emeliyle grev daveti yaptı. Murdoch ise 5 binden fazla matbaa ve üretim çalışanını işten çıkardı.
1987’de HarperCollins yayınevini kurdu. 1988 yılında Britanya’da Sky Television‘ı kurdu. Sonraki yıl ağ, kablolu TV haber kanalı Sky News‘i kurdu.
Britanya’daki siyasi nüfuzu doruğuna çıktı, gazeteleri başta Margaret Thatcher olmak üzere muhafazakar başbakanlara inanılmaz takviye verdi. The Sun gazetesi yıllarca Avrupa Birliği’ni öcü üzere göstererek Brexit’e giden kapıyı açtı.
1996 yılında Fox News kablolu kanalını kurdu. Kanal muhafazakar TV yayıncılığı ve yorumculuğuna damgasını vurdu.
EN ÇOK SATAN GAZETE THE WALL STREET JOURNAL’I ALDI
2007’de büyük bir atak yaparak ABD’nin en çok satan gazetelerinden The Wall Street Journal‘ın ana şirketi Dow Jones’u 5 milyar dolara satın aldı. Satın almadan kısa bir mühlet sonra gazetenin üst seviye yayın takımında idare değişikliği yaşandı ve 118 yıllık iktisat ve finans gazetesinde siyasete daha fazla yer verilmesi istikametinde yayın idaresine baskı yaptı.
Oğullarından biri olan James Murdoch, 2011 yılında News Corp’un operasyonlardan sorumlu lider yardımcılığına atandı. Tıpkı yıl, The News of the World‘ün kapatılmasına yol açan bir telefon hackleme skandalına karıştı.
Rupert Murdoch, 2012 yılında gazete ve cümbüş işini iki başka kuruluşa ayırdı: News Corp ve Fox Corp.
Murdoch, ABD başkanlık seçimlerinde Cumhuriyetçiler’in lehine yayın yaparak Donald Trump’ın gücüne güç kattı. Trump ile çok evvelce sıkı bir dost olan Murdoch’un Fox News kanalı yerini açıkça belirli edip Trump ve Cumhuriyetçiler lehine adeta bir propaganda makinası üzere çalıştı.
Yıllarca Avustralya ve Britanya’da siyasete direkt tesir eden Murdoch 2016 ABD başkanlık seçimlerinden evvel Kuzey Amerika’da nüfuz sahibi değildi. Trump ile ayağına gelen fırsatı kıymetlendirmekte tereddüt etmedi.
2018 yılında büyük oğlu Lachlan, medya imparatorluğunun TV kolu Fox Corp’un genel müdürü olarak atandı. 2019’da 71.3 milyar dolara 20th Century Fox, Walt Disney’e satıldı.
Ve son: Haziran’da biten 2022 mali yılı prestijiyle Fox 14.7 milyar dolar, News Corp ise 9.9 milyar dolar geliri olan devler olarak dünya medyasına, siyasetine istikamet vermeyi sürdürüyor.
YENİ PERDEDE, OĞUL LACHLAN GÜCÜNÜ SAĞLAMLAŞTIRMAYA BAŞLAYACAK
Medya imparatorunun, imparatorluğunun ön saflarından geri adım atarak emekli olmasıyla oyunda bir sonraki perde aralanmaya başladı. Bu perdede oğlu Lachlan’ın gücünü sağlamlaştırma adımlarını izleyeceğiz.
Tabii ortada şimdi karşılık bulmayan sorular var. En kıymetlisi, 92 yaşındaki Murdoch öldükten sonra ailenin paylarını oylayan vakfı kimin denetim edeceği… Zira Murdoch’un dört çocuğu (Lachlan, James, Elisabeth ve Prudence) kendi ortalarında vakfı kimin yöneteceğini belirlemek zorunda kalacak ve bölünmüş görünüyorlar. Murdoch Aile Vakfı, hem Fox Corporation’da hem de News Corp’ta oyların yaklaşık yüzde 40’ını elinde tutuyor.
DÖRT ÇOCUK EŞİT KELAM SAHİBİ LAKİN BABA MURDOCH LACHLAN’DAN YANA…
Murdoch öldüğünde dört çocuğu eşit kelam hakkına sahip olacak. Gerçek bir miras savaşı olabilir. Lachlan ile James ortasında yıllardır süren iktidar gayretinin Rupert Murdoch’un vefatıyla kızışmasına kesin gözüyle bakılıyor.
Baba Murdoch’un, Lachlan’dan yana olduğu biliniyor. Zira Murdoch, 2019’da Lachlan’ı imparatorluğunun fiili varisi olarak seçmişti. Geçen yıl da Lachlan’ın otoritesini destekleme uğraşı olarak algılanan bir atılım yaptı ve News Corp ile Fox Corporation’ı birleştirme teşebbüsünde bulundu. Fakat hissedarların karşı çıkması üzerine Ocak ayında bunu iptal etti. Fox Corp., son derece kârlı bir işletme… Büyük ölçüde Fox News tarafından destekleniyor. Lakin, News Corp artık gazeteleri, dijital emlak işlerini ve kitap yayıncılığını içeren karmakarışık bir yer haline geldi.
Lachlan’ın şirketleri tekrar birleştirmek için yeni bir teşebbüste bulunması bekleniyor. Lakin, uzmanlar da News Corp’un The Wall Street Journal dahil olmak üzere gazetecilik faaliyetlerinin, Fox yayın ağı ve FS1 kablolu spor yayıncılığı da dahil olmak üzere cümbüş kesimiyle tamamlayıcı nitelikte olmadığını savunuyor.
MURDOCH İŞLERİ BIRAKMADI: SİYASETLE İLGİLENECEK, TEKLİFLERDE BULUNACAK
Bir de şu var; Murdoch geri çekilmesine karşın, hala işin başında. News Corp ve Fox ile meşguliyetini sürdürüyor, Los Angeles’taki ofisine gidip geliyor. Lachlan’a şirketin genel stratejisi konusunda tavsiyelerde bulunmaya devam ediyor. Emekliliğe karşın Murdoch’un bir gayesi de sıkı dostu Trump’u bir kere daha seçtirmek olacak.
Zaten işçiye veda notunda “şirketlerinin yayınlarını eleştirel bir gözle izleyeceğini, gazeteleri, web sitelerini ve yayımlanacak kitapları büyük bir ilgiyle okuyacağını ve çalışanlara fikir, fikir ve tavsiyelerle ulaşacağını” açıklaması işleri bırakmayacağının bir göstergesi…
Yetmiş yıllık bir medya baronu olarak Murdoch’un işinin en sevdiği kısmı editörleriyle büyük ve değerli haberler hakkında konuşmaktı. Anlaşılan bunu yapmayı bırakmayacak.
Yani, unvan değişikliği ne olursa olsun imparatorluğun ardındaki gerçek güç hala onu kuran kişi…
KOMŞU NASIL ULUSAL GELİRİNİ İKİYE KATLADI
Türkiye yerinde sayarken, Bulgaristan daima zenginleşiyor. Komşunun kişi başı gayrisafi yurtiçi hasılası (GSYİH) geçen yıl 13 bin 772 dolar oldu. Bizimki ise 10 bin 616 dolar.
Bulgaristan 8 yılda kişi başı ulusal gelirini ikiye katladı. 2015’te 7 bin 81 dolardı. Bizimki ise, 2013’te 12 bin 507 dolar ile tepe yaptıktan sonra o yıl 10 bin 851 dolardı. 8 yıldır birebir yerdeyiz.
Bulgaristan niçin zenginleşiyor? Zira, 2007’de Romanya ile birlikte AB üyesi oldu, maddelerini, iktisadını Birlik standartlarına yükseltti. Yabancı yatırım çekiyor.
Alman iktisat gazetesi Handelsblatt‘ın haberine nazaran, başta Almanya olmak üzere AB şirketleri tedarik zincirlerinde yaşanan sıkıntılar nedeniyle yatırım için Bulgaristan’ı tercih ediyor. Filibe’deki Trakya İktisat Bölgesi ile Sofya’daki Business Park’a 200’den fazla yabancı şirket yatırım yaptı.
Bulgaristan’ın Almanya ile 2022 yılında 28 milyar Euro olan dış ticareti bu yıl 30 milyar Euro’yu geçecek. Türkiye ile dış ticareti geçen yıl 13.5 milyar Euro oldu.
ABD’DEKİ OTOMOTİV GREVİ YAYILMA EĞİLİMİNDE
ABD’deki otomotiv grevi devam ediyor. Birleşik Otomotiv Personelleri Sendikası (UAW) Lideri Shawn Fain, General Motors (GM) ve Stellantis’e (Chrysler) karşı grevi genişleteceğini, Ford ile yapılan görüşmelerde ise fiyat, iş güvenliği ve başka hususlarda ilerleme sağlandığını söyledi. Fain, GM ve Stellantis’in 20 eyaletteki 38 tesisinde daha personellerin iş durduracağını belirtti.
Geçen hafta ABD tarihinde birinci sefer 3 büyük araba üreticisinde emekçiler tıpkı anda greve başlamıştı. 150 bin emekçiyi temsil eden sendika, grevi 3 fabrikada 12 bin personel ile başlatmış ve patronun taviz vermemesi halinde genişleteceğini duyurmuştu. Sendika 4 yıl için yüzde 46 fiyat artırımı ve çalışma şartlarında düzgünleşme istiyor.
Kendini sendikalardan yana bir lider olarak tanımlayan Demokrat Joe Biden, çalışanlara dayanak emeliyle Michigan’daki grevcileri ziyaret edecek. Biden’in ziyaretini eski lider ve Cumhuriyetçilerin olası lider adayı Trump’unkinden bir gün evvel yapacağını açıklaması da enteresan…
İŞÇİ HAREKETLERİ SÜRAT KAZANACAK ÜZERE…
Daha değerlisi, araba personelleri grevinin ABD’de emekçi aksiyonları dalgasını ivmelendirme ihtimali giderek artıyor. Ülkede sendikaların popülaritesi giderek artıyor. Pandemi periyodunda Starbucks ve Amazon üzere daha evvel sendikasız şirketlerde sendikalaşma başladı. Sendikalar yüz binlerce emekçi için alışılmadık derecede güçlü kontratlar kazandılar.
Demiryolu çalışanları ve UPS çalışanlarının ABD iktisadını sarsma potansiyeli taşıyan grevleri son anda önlendi. Hollywood’ta muharrirler ve oyuncuların grevi devam ediyor.
Otomobil emekçilerinin grevi, başka kesimlerde örgütlenme dalgasının hızlanması ve fiyat artışları bakımından hayati bir imtihan niteliğinde. UAW bu imtihandan muvaffakiyetle çıkarsa örgütlü emeğin dikkate alınması gereken bir ekonomik güç olduğunu ilan edecek.
ÇİN’İN NÜFUSU BİLE BOŞ KONUTLARI DOLDURMAYA YETMEZ
Çin’de bir vakitler iktisadın direği olan gayrimenkul bölümü önemli bir kriz yaşıyor. En büyük inşaat şirketi Evergrande iflas etmiş durumda, borçlarını ödeyemiyor ve yeni borç alamıyor. Bir öteki inşaat devi Country Garden Holdings de temerrüde düşmüş durumda…
Ülkede Ağustos sonu prestijiyle satılmayan konutların toplam alanı 648 milyon metrekare düzeyinde bulunuyor. Bu ortalama 90 metrekarelik mesken büyüklüğüne nazaran 7.2 milyon adet konuta eşit.
Bu sayıya hala satılmış fakat nakit akışı meseleleri nedeniyle şimdi tamamlanmamış çok sayıda konut projesi ve 2016’daki son piyasa yükselişinde spekülatörler tarafından satın alınan ve piyasaya sunulmayan çok sayıda konut dahil değil.
İlginç bir açıklama resmi istatistik dairesinin eski lider yardımcısı He Keng’ten geldi. He Keng, Çin’in 1.4 milyarlık nüfusunun bile ülke çapındaki tüm boş daireleri doldurmaya yetmeyeceğini söyledi.
FED FAİZ ARTIRMADI LAKİN BORSALAR KESKİN DÜŞTÜ
Küresel iktisattaki son gelişmelere göz atalım: Geçen hafta ABD Merkez Bankası (FED) beklentiler doğrultusunda faiz artırımı yapmadı. Lakin bu yıl kalan iki toplantısının en az birinde faiz artırımı yapabileceğinin sinyalini verdi. 2024’te de yalnızca iki indirim olacak. Bu ABD’de faiz oranlarının oldukça bir müddet daha yüksek kalması manasına geliyor.
ABD’de siyaset faizinde Mart 2022’deki sıfıra yakın düzeyden bugünkü yüzde 5.5 düzeyine kadar sert bir yükseliş oldu. Sıkılaşan ve bir mühlet daha devam edecek olan kredi şartlarının ekonomik aktivite, işe alım ve enflasyon üzerinde baskı oluşturması bekleniyor.
ENDEKSLER KIYMETLİ DAYANAK DÜZEYLERİNİN ALTINDA
FED’in şahin açıklamalarıyla morali bozulan Wall Street’te geçen hafta tüm endeksler baş aşağı gitti. Haftalıkta Dow Jones yüzde 1.7, S&P 500 yüzde 2.8 ve Nasdaq yüzde 3.6 kaybetti. Bu S&P 500 ve Nasdaq’ın Mart ayından bu yana en büyük haftalık düşüşü oldu.
S&P 500 Mart ayından bu yana birinci defa 100 günlük hareketli ortalamanın (önemli dayanak seviyesi) altına düştü ve üzerine çıkamaması endeksin hâlâ aşağı istikametli baskı altında olduğunu gösteriyor.
Avrupa borsaları da yüksek faiz tedirginliğiyle eksideydi, Alman DAX endeksi haftalık yüzde 2, Fransa’da CAC 40 endeksi yüzde 2.6 kaybetti.
Gösterge ABD Hazine tahvili getirileri ise 16 yılın en yüksek düzeylerine ulaştı. 10 yıllıklar yüzde 4.5’e kadar çıktı. Dolar da Euro, Yen ve Sterlin karşısında paha kazanıyor, dolar endeksi DXY 105.4 ile 10 haftadır arka arda yükseldi. Euro 1.06 dolar ile altı ayın en düşüğüne indi.
TCMB FAİZİ TEKRAR YÜKSELTTİ FAKAT ENFLASYONU DÜŞÜRMEYE KÂFİ Mİ?
Gelelim Türkiye’ye…
Merkez Bankası enflasyonu denetim altına almak, piyasaların itimadını kazanmak gayesiyle siyaset faizini artırmayı sürdürüyor. Perşembe günü 5 puanlık artışla yüzde 30’a çıkardı. Enflasyon yüzde 59, beklenen enflasyon yüzde 70 ve faiz yüzde 30… Hassas istikrarlar bozulduktan, sonra, ne yapsan beyhude…
Enflasyon, iki yıl boyunca devam eden din referanslı, milyonları adeta bir laboratuvar deneği olarak kullanan, yoksulluğu zıplatan, alım gücünü çökerten siyasetlerin sonucudur.
ENFLASYONUN SORUMLUSU EYLÜL 2021-MAYIS 2023 ORTASI FAİZ DÜŞÜRME POLİTİKASI
Eylül 2021-Mayıs 2023 ortasında uygulanan faiz düşürme siyaseti enflasyon ve döviz kurlarındaki patlamanın baş sorumlusudur.
Eğer, faizle fazla oynamasıydık, Merkez Bankası’nın siyaset faizi gerçek yerde kalsaydı, bugün enflasyon yarı yarıya düşük olacaktı.
Siz bakmayın yeni açıklanan Orta Vadeli Plan’daki maksatlara… Bir kez tuttuğu görülmemiş, her yıl daima yenilenir. 2021’deki plana nazaran dolar 2023’te 9.77 Tl enflasyon ise yüzde 8 olacaktı. Burada gülmek özgür…
ESAS ACI REÇETE MAHALLÎ SEÇİMLERDEN SONRA
Şu anda enflasyon en hayati en yakıcı problemimizdir. Amerikan yatırım bankası Goldman Sachs yılsonunda yüzde 70 bekliyor. Avrupa’da en yüksek besin enflasyonu yüzde 73 ile açık orta bizde (ikinci yüzde 22 ile Sırbistan). DİSK-AR’a nazaran, en fakir kısmın besin enflasyonu yüzde 114, emeklinin yüzde 90.
Çoğu ekonomistin dediği üzere; temel acı reçete 2024 Mart’ındaki lokal seçimlerden sonra gelecek. Artırımlar, yeni vergiler, enflasyonun altında fiyat artışları vs. Artık bu acı reçete Milletlerarası Para Fonu (IMF) ile birlikte mi uygulanacak, orasını daima birlikte göreceğiz.
ENFLASYONU DÜŞÜRMEK İÇİN SERMAYEDEN VERGİ VE KAMUDA İSRAFIN BİTMESİ GEREKİYOR
Şimdi fiyat istikrarı sağlamak için her ay beşer puan faiz artışı yapılıyor. Lakin enflasyonu düşürmek için faiz artışı yetmez. İktisadın soğutulması gerekiyor. Tamam, o kabul… Lakin yapılması gereken diğer şeyler de var.
Bir sefer, sermaye karları ve düşük faizle sağladığı likidite sayesinde yüksek kârlar eden bankacılık kesiti üzere çok kârlı bölümlerden vergi almak gerekir. (Bir defa daha tekrar: Vergiyi geniş halk kısımları ödüyor. Yılın birinci 8 ayında vergi gelirleri ikiye katlandı. Fakat, KDV ve ÖTV’nin toplam vergi gelirleri içindeki hissesi yüzde 52; dolaylı vergilerin hissesi yüzde 65 oldu. Birinci 8 ayda dahilde alınan KDV ölçüsü yüzde 165, ÖTV ise yüzde 113 arttı. Kurumlar vergisi ise ne kadar arttı, yüzde 29…)
Diğer yandan kamunun israfı sıfırlaması, gereksiz harcamaları bitirmesi gerekiyor. Lakin heyhat… Sayıştay’ın 2022’ye ilişkin raporları kamu kaynaklarının nasıl umarsızca israf edildiğini ortaya koyuyor.
Özetle: Kent hastaneleri bir kara delik, Hazine garantili projelerde işletmecilere ödenmesi gereken fiyat 402 milyar lira, Cumhurbaşkanlığı sarayının günlük harcaması 15 milyon lira, bağlantı başkanlığına ek ödenek bile yetmedi vs…
EN ACISI; ÖĞRENCİLER BOŞ BESLENME ÇANTASIYLA OKULA GİDİYOR
Merkez Bankası’nın faiz artışlarıyla bir arada, milyonların geçinmek için kullandığı kredi kartlarının, tüketici kredilerinin faizi de artıyor. Kredi kartında gecikme faizi yüzde 70, nakit çekme faizi yüzde 90’ı buldu. Geçinemeyen milyonların borç yükü de artıyor ve daha berbatı 2024’te ödenemeyen kredi borçlarından kaynaklı bir kriz bizi bekliyor.
Bütün bu sıkıntılar ortasında en üzücüsü ise, milyonlarca öğrencinin aç karnına ders dinlemeye mahkum edilmesidir. Enflasyon nedeniyle beslenme çantaları boşalıyor, çocuklar okula harçlıksız yollanıyor. Tost, ayran, köfte-ekmek fiyatı bir yılda yüzde 60 arttı.
Geçenlerde gazetenin birinde bir manşet vardı: Torununa bakan bir babaanne, “Beslenme koyamıyorum, kuru ekmekleri ıslatıp yedirmeye başladım” diyordu.
Ne diyeyim, bilmiyorum…
