Şehir çöplüklerinin artık kamusal birer yer hâline gelmesi ne acayip. Buralar çöpçülerin olağan durakları olsa da hayvanlar, evsiz beşerler, bir dünya atık; besin, eşya ve hatta “faili meçhul” cesetlerin bile adresi aslında. Ancak bunları düşünmek son derece tatsız! O denli kokan, o denli görünen, o denli hissettiren şeyleri sevmiyor bugünün insanı. Steril omurların kustuğu berbat şeylerin ortasında iki bayanın müsabaka öyküsünü anlatan BGST Tiyatro’nun yeni oyunu “Afet & Diana”, bir kent çöplüğünde geçiyor. Oyunun gotik, tekinsiz, absürt metni ve ona uygun yer kurgusu dikkati çekiyor. Hem iki “beyaz” bayanın kent çöplüğünde ne işi var, değil mi?
Anlatalım… Evvel üretim sürecinden bahsedelim.
BGST Tiyatro (Boğaziçi Şov Sanatları Topluluğu) ve Theater Tri-bühne ortak imali olarak Almanya’da düzenlenen 15. SETT Festivali’nde (15. Stuttgarter Europa Theater Treffen) dünya prömiyerini yapan “Afet & Diana”, Türkiye prömiyerini ise 12 Ağustos’ta, 4. Bergama Tiyatro Festivali’nde gerçekleştirdi. Edith Koerber ve Aysel Yıldırım’ın birlikte tasarladığı ve üretim süreci iki farklı ülkede gerçekleşen tiyatro projesi, Türkiye’den ve Almanya’dan sanatkarları bir ortaya getirmesi ve çok lisanlı sahnelemesi ile dönemin dikkat çeken üretimlerinden.
Afet ve Diana’nın müsabakası, bir manada iki yaşantının “tanışması”. Tanışmalar en çok farklılıklar üzerinden olur değil mi? Bu iki bayanın da o denli oluyor. Evvel birbirini tanımamaktan kaynaklı dehşet, sonra keşif, akabinde güven… Nihayet dayanışma aksında ilerliyor iki bayanın müsabakası. Bu sefer şanslılar. Tahminen bir müddettir olmadıkları kadar! Sıhhat kesiminde çalışan Afet, hayatını vakfettiği mesleğinin, masasına yavaşça gelen bir yazıyla bittiğini öğrenir. Onca yaşanmamışlık, kaç erteleme, içinde kalan ukde, teskin edilmiş heyecan o yazıyla kucağında kalakalır. Çalışmakla törpülenen bir ömrün sivri ucunda yapayalnız, işsiz ve hakkı yenmiş bir hâlde kendini bulur. Onu bir çöp, atık olarak görenlere ikna olur ve alır kendini kentin çöplüğüne atar. Diana için de hayat o günlerde âlâ gitmemiştir. Bir sanat projesi için ülkesi Almanya’dan, Türkiye’ye gelir. İşleri güçleri ortasında -Afet’in ortada derede eleştireceği- turistik heyecanları yaşarken aniden sevgilisi tarafından terk edilir. Diana yok sayılmış, şimdilerin deyişiyle “ghostlanmıştır”. Bir turist olarak, İstanbul’da yaşadığı aşk acısının rakıyla geçeceği savına inanır. Halbuki aşk acısı dünyanın hiçbir yerinde bir gecede dinmez. Üstelik kentimizde rakı içmenin hem servet harcamak hem de sağlam içki bulmakla ilgili risklerini ona kimse anlatmamıştır. Meyhanede aşk acısını unutacağını sanan Diana’nın gecesi, kentin çöplüğüne atılmasıyla tamamlanır. Ailesinin, Prenses Diana’dan ilhamla koydukları ismin hakkını verebilecek durumda değildir.
Nihayet bu iki bayan, biri diğerleri tarafından atılmış, başkası iradesiyle kendini atmış, kentin çöplüğünde birbirlerini bulurlar. İki bayan birbirini bulunca kesinlikle anlaşırlar, malumunuz. Birbirlerinin lisanını bilmiyorlarsa da yapay zeka LIP yardıma koşar. Böylelikle sahne üstü dış ses LIP’le üç kişilik olur ki bu fikrin iştiraki Türkçe, İngilizce, Almanca cereyan eden oyunun seyrini kolaylaştırmış. Bununla bir arada öğrendiğime nazaran Aysel Yıldırım’la oynayan Neslihan Arol, Türkiyeli fakat Almanya’da büyümüş. Her iki oyuncunun, çok lisanlı bir oyunu bu kadar akışkan canlandırması biraz da cilt ahenkleri üzere geldi bana.
“Afet & Diana”nın sahnesi simsiyah… Şişirilmiş siyah çöp poşetleri balonlar üzere duruyor etrafta. O denli ki kimi vakit bu iki bayan, poşet balonlarla oyun kuruyor. Zirveleri andıran siyah çöp poşeti yığınları var. Üç çöp poşeti zirvesinden biri Afet, oburu Diana cephesi, biri de sulh üssü üzere duruyor. Poşet yığınları sahiciliğini ışık hareketleriyle kazanırken az evvel cephe dediğim yığınlar, kimi vakit sığınak ya da mesken, bazen tehlike bazen de mezar üzere ayrıca manalar çağrıştırabiliyor.
Aslında bu karanlığın içinde ne işi var bu bayanların derken sahne çok canlı başlıyor. Bembeyaz kombiniyle Afet, krem tonlarındaki giysisiyle Diana, yani akça pakça iki bayan sahnedeki karanlığı kıran birinci ögeler oluyor. Bayanların bağ kurmaya başlamasıyla gelen umut, siyahın bazen çok renkli olduğunu düşündürüyor. Ortada Afet’in çantası ve oradan çıkan aksesuarlar da siyahı patlatan başka dokunuşlar oluyor. Kırmızı beyaz pötikareli masa örtüsünün Afet’in pelerini olup onu gözümüzde ‘superwomen’ yaptığı an, rejiyi hoş anlatıyor.
Karanlık görünen, epeyce trajikomik bir tadı olan oyunda oksimoron hal daima korunuyor. Abartılı oyunculuklardan kaçınılmaması buradaki zıtlığın belirginleşmesine yarıyor. Direkt duyulan cümleler, bu absürt halin içinde didaktikliğini eritiyor. BGST Tiyatro’nun uzun yıllar boyunca hep kaygısı olan oyunlar yapması, üstelik oyunların sosyo-politik bağlamını çalışması topluluğun en kıymetli özelliklerinden. Fakat bir kelamı aktarma telaşı, bazen tiyatral lisandan bir adım öne geçebiliyor. BGST’nin tiyatronun yanı sıra müzik, dans, tertip, yayıncılık üzere ünitelerinin olması disiplinlerarası iş yapmakta maharetlerini arttırıyor. Ritimle ilgilerinden dans tecrübelerine, ışık yapmaktan sahne kurmaya kadar tiyatroyla yakın alakalı pek çok yanlarının avantajlarını kullanıyorlar. Hâliyle o sıkıntısı anlatma eforu konusunda elleri doğrudanlığı inceltecek kadar kuvvetli görünüyor.
Aysel Yıldırım’ın yıllardır eksilmeyen, güya gitgide çoğalan oyunculuk gücü de bunlarla birlikte kendini koruyor. Vücut hareketleri, ses kullanımıyla bu oyundaki absürt lisanda oyunculuğu daha danslı, vücut performanslı bir oyunu getirsin diye düşündürmedi değil.
Müzik konusunda da parantez açmalı. BGST Tiyatro bu alandaki imkanlarına karşın, oyunun ana müziği olarak “Kimseye Etmem Şikayet”i seçmiş. İhsan Raif Hanım’ın güftesi, Kemani Sarkis Efendi’nin bestesi. Müzik aslında daha on üç yaşında evlendirilen İhsan Raif Hanım’ın kendi öyküsü. Çocuk vaktinde gelin olarak gönderilirken İhsan Raif Hanım, on dört sene dönemeyeceği İstanbul’a veda ederken endişeler, kederler, heves kırıklıklarıyla yazmış bu kelamları. “Afet & Diana” üzere bir oyuna çok yakışmış müzik. İhsan Raif Hanım’ı da bu vesileyle yad etmiş oldular, olduk.
Bütün tiyatral nüanslarıyla “Afet & Diana”, hem bayan dayanışmasının bugününü hem İhsan Raif’i artık bahtına terk etmeyeceğimizi hem de içinde çırpındığımız kapitalist sistem krizinin emek dünyasındaki çıktısını alıyor ki orada da evvel bayanın üstü çizilmek isteniyor. Oyunun yan kolları özgürlük kısıtlamalarına, içki yasaklarına, ekonomik açmaza, ekolojik krize Avrupa’nın iki yüzlülüğüne hakikat uzanıyor.
“Afet & Diana”, acı çikolata üzere bir tat bırakıyor. Birlikte iki bayan olmak, yalnız bir bayan olmaktan büyüktür üzere acı tatlı bir tat.
NOT: Bu yazı yazıldığında hayatını kaybettiği için hakkında baş sıhhati iletileri yayımlanan bir tiyatrocunun daha aslında intihar ettiğini bilmiyordum. Elbette bu söyleyeceklerimin kaybın yanında ne manası var bilemem. Lakin tanınan kültürün popülizme dönüştüğü; fırsat eşitliğinin çok uzaklaştığı, mesleğini yapabilmenin kabileyetle ilgisinin azaldığı, avantaj sağlayanın birinci tiyatroya ya da oyunculuğa, müziğe, sinemaya vs sahneye adım atışını unuttuğunu görüyoruz. Bir ismin onlarca reklam, dizi ya da yapım işlerinde yer alabildiğini veyahut da her yerde konser verebildiği kaidelerde yetenekle anılan sanatın bu saikten soyutlanarak görünmez kılınan sanatçı ya da meslek adaylarını dışladığını ve bunun ağır sonuçlarını da yaşıyoruz. Kuşkusuz tek eksik sanat öznelerinde değil ancak yok mudur bir yanlışı fark eden burada? Öteki belirtenlerde (kültür sanat destekçileri, takipçileri, ekonomik modellerin muhatapları, hibeler, yayıncılar) basınç yaratamamakta bir eksik açığa çıkmaz mı? Üzerine düşünelim, yok saymayalım isterim.
Ne vakit izlerim?
17 Ekim 20:30 Moda Sahnesi
21 Ekim 20:30 Sahne Kadir Has,
24 Ekim 20:30 CAS
Künye:
Yazar: Sevilay Saral
Reji: Sevilay Saral, Aysel Yıldırım
Proje Tasarım ve Uyum: Aysel Yıldırım-Edith Koerber
Oyuncular: Aysel Yıldırım, Neslihan Arol
Dış Ses: Başak Doğan, Silvia Passera
Koreograf: Banu Açıkdeniz
Dekor Tasarım & Uygulama: Özgün Büyükışık
Müzik: Rubar Dindar
Işık Tasarım: Stephen Crane
Işık Uygulama: Günkut Güven
Teknik Masa: Banu Açıkdeniz
Çeviri: Neslihan Arol, Sabine Ott
Fotoğraflar: Oğulcan Delipınar
