ANKARA – Spectrum House’un son çalışmasında açığa çıkan sonuçlara nazaran Kürtler; ‘Kürt sorunu vardır ve çözülmelidir’ diyor. “Kürt Sorunu ve Barış, Beklenti, Tavır ve Algılar” başlıklı, Kürt nüfusunun ağır olduğu 15 vilayette yapılan araştırma, Kürtlerin büyük çoğunluğunda yeni bir tahlil sürecinin başlatılmasına yönelik güçlü bir beklenti olduğu sonucuna ulaştı.
Peki, tahlil sürecinin sonlanmasıyla, oy verdikleri pek çok siyasi figür tutuklanan, oylarıyla kazanılan belediyelere kayyımlar aracılığıyla el konulan, izledikleri televizyonlar, okudukları gazeteler kapatılan Kürtler, nasıl oluyor da hala Kürt probleminin tahlili için hem de birebir muhataplarla bir beklenti içine girebiliyor? Kürtler her şeye karşın iktidarla masaya oturur mu?
Bu soruları ve daha fazlasını Spectrum House Yöneticisi Azad Barış’a yönelttik.
‘KÜRTLERİN YENİ SÜREÇ BEKLENTİSİNİ ANLAMAK İÇİN KÜRT MESELESİNİN GEÇMİŞİNE BAKMALIYIZ’
Araştırmanızın sonucuna nazaran Kürtler, Kürt sıkıntısının tahlili için yeni bir süreç başlaması gerektiğini düşünüyor. Türkiye, sonuçları pek çok kesim için olumsuz olan bir tahlil sürecini geride bıraktı. Bu olumsuz tecrübeye karşın Kürtler neden hala bu türlü bir beklenti içerisinde?
Kürt toplumunun neden yeni bir süreç beklentisi içinde olduğundan bahsedeceksek, Kürt sıkıntının yaklaşık 200 yıllık tarihi bağlamını hatırda tutmamız gerekir. Osmanlı’nın son devirlerinden başlayarak Cumhuriyet’in kuruluşuyla farklı bir boyut kazanan Kürt problemi, neredeyse son 50 yıldır tesirleri bugün de devam eden bir çatışmalı süreç ve ona bağlı olarak derin toplumsal sıkıntılar ortaya çıkardı. Bu süreç bugün de devam ediyor.
2013-2015 yılları ortasındaki “çözüm süreci” olarak tabir edilen devir her ne kadar anayasal desteklerden, toplumun farklı kısımlarını kapsamaktan uzak ve mevcut iktidarın siyasi amaçları ve ajandası bağlamında yönetilmiş olsa da Türkiye siyasi tarihinde ayırt edici karaktere sahip olan bir periyottu. Çatışmanın, ölümlerin olmadığı, cenazelerin kaldırılmadığı bir süreç olarak kayıtlara geçti. Dünya tecrübelerini de dâhil ederek barış süreçlerini en temelde ‘ölümlerin olmadığı, çatışmasızlık ve diyalog sürecinin hâkim olduğu süreçler’ olarak değerlendirirsek hem2013-2015 sürecini hem de Kürtlerin yeni bir süreç beklentisini anlayabiliriz.
‘ÇÖZÜM SÜRECİYLE İLGİLİ OLUMSUZLUK, SÜRECİN KENDİSİNDEN DEĞİL SONLANMASINDAN KAYNAKLI’
2015’te sonlandırılan tahlil sürecinin akabinde yaşanan çatışmalı sürecin sebep olduğu yıkımların bu beklentinin en değerli sebepleri olduğunu söyleyebiliriz. Yani temelinde sizin de söz ettiğiniz çözüö süreci ile ilgili olumsuz durum o süreçle ilgili değil, o sürecin sonlandırılmasından kaynaklı.
‘KÜRTLER MUHATAPLAR BİREBİR OLSA DA TAHLİLE YÖNELİK GÜÇLÜ BİR BEKLENTİ İÇİNDE’
Burada bilhassa süreç idaresi hayli kıymetli bir yerde duruyor. Çatışmasızlık süreçlerinin yeterli yönetilemediğinde daha büyük çatışma sarmalına sebep olduğunu hatırda tutarak, Kürtler muhataplar birebir olsa da bu problemin anayasal tahliline yönelik güçlü bir beklenti içinde. Bunun da büyük oranda 2015’te çatışmasızlık sürecinin bitirilmesinden sonra geçen 8 yıllık tecrübeyle ilgili olduğunu düşünüyorum.
‘ERDOĞAN KÜRT SIKINTISI DAHİL RİSK ALMA POTANSİYELİ GÜÇLÜ BİR FİGÜR’
Bu beklentileri karşılamak konusunda itici güç Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve partisi AK Parti. 20 yıllık deneyimin akabinde Kürtlerde bir itimat sorunu olmayacak mı?
20 yılı aşkın bir müddettir ülkeyi yöneten Erdoğan ve partisinin Kürt problemine yaklaşımını iki periyoda ayırabiliriz. Bir; 2002’den 2015 sürecine kadar devam eden, görece daha yumuşak periyot, iki; 2015’te tahlil sürecinin bitirilmesinden sonra hayata geçirilen çatışma süreci. Bu ikinci periyot, MHP ile kurulan koalisyon sonrası hâkim olan Türkçü, baskıcı, otoriter bir devir. Yani Erdoğan, Kürt problemi başta olmak üzere Türkiye’de, bölgede ve dünyada risk alma potansiyeli güçlü bir figür.
Kürtlerin, bilhassa son 8 yıldır devam eden çatışmalı sürecin sebep olduğu mağduriyetlerden kaynaklı büyük bir inanç sorunu yaşadıklarını biliyoruz. Bu itimat sorunu Haziran 2023 seçimlerinde Erdoğan karşısında Kemal Kılıçdaroğlu’nun büyük oranda desteklenmesiyle de açığa çıktı. Kemal Kılıçdaroğlu’nun Kürt kentlerinde Türkiye ortalamasının üstünde bir dayanak görmesi, Recep Tayyip Erdoğan’a yönelik politik tavrın anlaşılması açısından değerli.
‘KÜRTLER KÜRT SIKINTISININ TAHLİLİNDE ERDOĞAN’DAN BEKLENTİ İÇERİSİNDE’
Somut durumun somut analizine bakarsak; Erdoğan bugün Türkiye’de en tesirli siyasi figür. Türkiye’nin temel sorunlarının tahlilinde yadsınamaz bir rol ve misyonu var. Her ne kadar bugün Türkiye ve Kürdistan’da yaşanan siyasal, toplumsal, iktisadi sıkıntıların kaynağı kendi siyasetleri da olsa Kürtler, Kürt probleminin tahlilinde kendisinin iktidarın başında olmasından ötürü bir beklenti içinde.
MHP ile ittifak iştiraki güçlenerek devam ederken Kürtlerin bu beklentisini karşılayacak bir siyasi atmosferin oluşabileceğini düşünüyor musunuz?
Barış ve diyalog süreçlerinin çatışma ve polarizasyonların en ağır ve en ağır periyotlarında başladığını/başlayabileceğini söz etmek gerekir. Dünya tecrübelerine baktığımızda da çatışmaların en ağır yaşandığı devirler barış ve diyalog süreçlerinin başlama potansiyelinin en yüksek olduğu devirlerdir.
Bugün Türkiye’de rastgele bir barış süreci ya da Kürt sıkıntısının tahliline yönelik rastgele somut bir göstergeden bahsetmek güç. Lakin bu çözümsüzlük hali pek sürdürülebilir değil. Hem içeride hem dışarıda girişilen Türkçü, yayılmacı ve baskıcı maceraperestlik, gelinen noktada Türkiye’de ekonomiyi, siyasal ve toplumsal alanı, bürokrasiyi ve bölgesel istikrarları altüst etti. Türkiye bugün 2015’ten sonra ikame edilen çatışmalı sürecin ağır sonuçlarıyla yüz yüze. Kaynakların bir bütün olarak savunma endüstrisine aktarıldığı, enflasyon ve ekonomik meselelerin sebep olduğu büyük girdabın içinde. Bu girdabın Kürt probleminin tahlilsiz bırakılmasının çıktısı olduğunu söyleyebiliriz.
‘KÜRT PROBLEMİ ENİNDE SONUNDA DİYALOGLA ÇÖZÜLECEK’
Kişisel fikrim; Kürtlerin beklentilerini somut olarak karşılayacak bir siyasi atmosfer olmamasına karşın, mevcut çatışmalı sürecin sürdürülmesi epeyce sıkıntı. Kürt sorunu eninde sonunda diyalogla, barışçıl formüllerle çözülecek
‘FARKLI AKTÖRLERİN SÜRECE İŞTİRAKİ KAÇINILMAZ VE GEREKLİ’
Kürtler Kürt probleminin tahlilinde Erdoğan’dan diğer kimlerin, hangi siyasi figürlerin ve kurumların rol almasını istiyor? Sorunu kimin çözeceğine inanıyor?
Kürt sorunu çok boyutlu bir sorun olduğundan, bu sıkıntının tahlilinde farklı aktör ve faktörlerin varlığının sürece iştiraki kaçınılmaz. Bu iştirak, sorunun kalıcı tahlilinde ve çatışma dinamiklerini var eden ihtilafların minimize edilmesinde epey kıymetli. Yani Kürt sorununun sivil toplumdan militer aktörlere, siyasi partilerden politik figürlere kadar geniş bir spektrumda bir muhataplık kompozisyonu var.
‘SORUNUN TAHLİLİNDE TEMEL BİLEŞENLER HÜKÜMET, MUHALEFET VE KÜRTLER’
Katılımcıların Kürt meselesinin tahliline kimlerin, hangi siyasi figür ve kurumların liderlik etmesi gerektiği sorusuna verdikleri karşılıklar incelendiğinde yüzde 60’a yakını “Kürtler, HDP, Abdullah Öcalan, Selahattin Demirtaş” karşılıklarını veriyor. Yüzde 20’ye yakını “Hükümet, Recep Tayyip Erdoğan, AK Parti”, yüzde 10’a yakını ise “muhalefet, Kemal Kılıçdaroğlu, Ekrem İmamoğlu” cevaplarını veriyor. Problemin tahlilinde temel bileşenlerin hükümet, muhalefet ve Kürtler olduğuna yönelik bir algı olduğu görülüyor.
‘HER 4 KÜRT’TEN 3’Ü KÜRT SORUNUNDAN KAYNAKLI PROBLEMLERDEN ETKİLENİYOR’
Olası bir tahlil sürecine dair Kürtlerin beklentileri neler? Kürtler hangi adımların atılmasını istiyor?
Her 4 Kürt’ten 3’ü kendisinin ve ailesinin gündelik hayatta Kürt sorunundan kaynaklı meselelerden etkilendiğini görüyoruz. Siyasi parti tercihleri, yaş, eğitim ve cinsiyet üzere faktörlere bağlı olarak Kürt toplumunun yüklü ekseriyetinin çatışma sürecinden, ekonomik kaynakların savaşa harcanmasından, siyasetçilere yönelik tutuklamalardan ve Kürtlerin temel hak ve özgürlüklerine yönelik hâkim devlet siyasetlerinden şad olmadıklarını görüyoruz.
Araştırmamıza nazaran Kürtlerin yüklü ekseriyeti Kürt sıkıntısının tahlili için atılması gereken en kıymetli adımın anayasal tahlil olduğunu vurguluyor. Yaklaşık her dört iştirakçiden biri (yüzde 23 buçuk) Kürt sıkıntısının tahlilinde anayasa değişikliği gereksinimine vurgu yapıyor. Bu durum, Kürtlerin temel hak ve özgürlükleri, talepleri ve problemin tahliline dair beklentilerinin yeni bir toplumsal kontrat ile çözülebileceğine inandığını gösteriyor.
ANADİLİNDE EĞİTİM, KÜRT BAŞKAN VE SİYASETÇİLERİN ÖZGÜR BIRAKILMASI
Kürt iştirakçilerin anadilinde eğitim hakkının yasal teminat altına alınması ve kültürel hak ve özgürlüklerin tanınmasına yönelik bir beklentileri olduğunu da görüyoruz. Kürtlerin Kürt sorununun tahlilinde vurgu yaptıkları öbür başlıklar ise çatışma yerine barış ve işbirliğinin geliştirilmesi, diyalog kanallarının açılması, Kürt başkan ve siyasetçilerin özgür bırakılması ve daha fazla siyasi temsili mümkün kılacak adımların atılması.
‘KÜRT TOPLUMUNUN YÜZDE 90’I YOKSULLUK HUDUDU ALTINDA YAŞIYOR’
Bir öteki kıymetli başlık ise bölgeler ortasındaki iktisadi eşitsizliğin ortadan kaldırılması. Kürt toplumu ve Kürt vilayetlerinin bugün büyük ekonomik meselelerle boğuştuğunu belirtmek gerekir. Araştırmamıza nazaran Kürt toplumunun yüzde 90’ı yoksulluk sonu altında yaşıyor. Bu durum Kürt sorununun iktisadi temellerini ve bölgenin sosyo-ekonomik durumunun anlaşılmasının sorunun tahlilinde epeyce kıymetli olduğunu göstermesi açısından dikkat cazip.
‘BUGÜN İKTİDAR VE KÜRTLERİN ANLAŞACAĞI BİR KONUM YOK, İKTİDAR ANTİ-KÜRT BİR POZİSYONDA’
Dönem periyot kimi kesitlerde “Kürtler iktidarla anlaşır” üzere bir fikir açığa çıkıyor. Kimi vakit Türkiye’nin batısındaki toplumsal demokrat, sosyalist, sol muhalefeti temsil eden figürler de bu taraftaki tasalarını lisana getiriyor. Kürtler iktidarla anlaşır mı?
Bu ‘kaygıları’ haklı çıkaracak bir “iktidarla anlaşma” durumunun somut olarak var olduğunu söyleyemem. Bugün iktidarın kendi varlığını, siyaseti, toplumu, muhalefeti ve bürokratik alanı biçimlendirdiği düzlem ‘Anti – Kürt’ bir konum. Dahası milletlerarası ve bölgesel gelişmelere yönelik konumu da bundan farklı değil. Bu somut durumlardan hareketle kelam konusu kısımların bu telaş ve kuşkularının somut ve rasyonel destekleri yok.
‘KÜRT PROBLEMİNİN TAHLİLİNDE İKTİDARDAKİ PARTİLER BİRİNCİL DERECEDE SORUMLU’
“İktidarla anlaşma” demişken şunu da belirtmeliyiz; Kürt sorununun en son ve kalıcı tahlili hem iktidar-devlet hem de toplumsal kısımlarla temaslıdır. Kürt sorunu üzere tarihî, karmaşık, çoklu aktör ve faktörlerin bulunduğu bir problemin tahlilinde iktidardaki partiler birincil derecede sorumludur. Siyasi iktidar kendi varlığını ve meşruiyetini halk iradesine dayandırıyorsa halkın bir kısmının taleplerinin de direkt muhatabıdır.
‘KÜRT SIKINTISININ TAHLİLİNDE MUHATAPLIK KRİZİ VAR’
Son 100 yılda Kürt siyasi hareketlerinin, Kürt aydınlarının ve Kürt toplumunun Kürt sıkıntısının tahlili ile ilgili beklenti ve eforlarına baktığımızda bir “muhataplık krizinin” olduğunu söyleyebiliriz. Yüzyılın başından itibaren Kürt siyaseti problemin tahlilinde devlete-iktidara davetler yapmakta ve bir muhatap aramaktadır. Kürt probleminin tahlilinde kaçınılmaz olarak siyasi iktidar da kıymetli muhataplardan biridir. Şayet son seçimlerde muhalefet bloku ya da sol-sosyalist blok iktidar olsaydı, bu beklenti durumu onlar için de geçerli olacaktı.
‘İKTİDARIN DA DAHİL OLACAĞI BİR MEKANİZMA’
Araştırma bulgularımızla da birleştirecek olursak, iştirakçilerin yüzde 80’ine yakını Kürt sorununun tahlilinde iktidarın da dâhil olacağı bir sistemin varlığını işaret ediyor. Bu durum Kürt sıkıntısının tahlilinde –bugün AKP ve paydaşları olsa da- iktidarın rolünü ortaya koyuyor. Kürtlerin beklentileri de bu istikamette.
‘YEŞİL SOL PARTİ HALA BELİRLEYİCİ, BELİRLEYİCİLİK SİYASETİN MÜZAKERE ARAYIŞINI GETİRİR’
Tüm bu tartışmalar ışığında yaklaşan bir mahallî seçim var. Yeşil Sol Parti, iktidar dahil herkesle müzakereye açık olduğunu söylüyor. Kürt seçmenin 2024 lokal seçimlerindeki tavrı ne olur?
Yeşil Sol Parti’nin Haziran seçimlerindeki ‘belirleyici politik özne olma’ argümanı büyük ziyan görse de lokal seçimlerde, bilhassa büyükşehirlerde hala belirleyici özne olduğunu söyleyebiliriz. Bu belirleyici siyasal öznelik, siyasetin tabiatı ve işleyişi gereği bir müzakere yeri arayışını beraberinde getirecektir. Müzakere demokrasinin, siyasetin tabiatı gereği siyasi partilerin kaçamayacakları bir uzlaşı düzlemidir.
‘KAZANMAYA DEĞİL KAYBETTİRMEYE YÖNELİK SİYASAL STRATEJİ SÜRDÜRÜLEBİLİR DEĞİL’
Kürt siyasi hareketi bilhassa 2017 referandumundan sonra siyasi kazanım elde etmek yerine ‘kaybettirme’ stratejisi yürüttü. Bu stratejinin yeni seçim sisteminin sebep olduğu iki kutuplu siyasal mimari ile ilgisini unutmamak gerekir. Lakin kazanmaya değil kaybettirmeye yönelik siyasal stratejinin sürdürülebilir olmadığını son seçimlerde gördük. Siyasi kazanımlara odaklanmayan bir siyasal strateji politik gerilemeye sebep oldu.
‘HDP, CHP’YE KAYBETTİĞİ OYLARINI GERİ ALACAK FAKAT OY VERMEME EĞİLİMİ ÇOK GÜÇLÜ’
Araştırmamızın sonuçlarına nazaran bütün tenkitlerine karşın Kürt seçmenin HDP’yi destekleme eğilimi öbür partilere oranla daha güçlü. HDP’nin son genel seçimlerde CHP’ye kaybettiği oyları büyük oranda geri alacağını, AKP’deki düşüş eğiliminin kısmi de olsa devam edeceğini söyleyebiliriz. CHP’nin tesir gücü önemli oranda düştü ve son seçim sonuçlarının tam aykırısı bir durum kelam konusu. Lakin oy kullanmama ya da sandığa gitmeme eğilimi de çok güçlü. Bilhassa son seçimlerin sebep olduğu moralsizlik, mağlubiyet duygusu sebebiyle Kürt seçmenin büyük oranda “depolitik bir alana” çekilme eğiliminde olduğunu gözlemliyoruz.
