Tüketiciyi enflasyona karşı en çok zorlayan eserlerin başında bağımlılık ilgisi nedeniyle sigara geliyor. Sigarayı “bırakma” kararları kısa müddette artırımlara “alışma”ya dönüşüyor. Lakin uzmanlara nazaran, alışmak giderek daha sıkıntı olacak zira sigaranın üretim maliyetinin fiyatlara yansımasında oran çok fazla katlanıyor.
Ekonomim muharriri Vahap Munyar, “‘Mali çarpan etkisi’ tetikliyor sigarada 1 liralık maliyet artışı fiyatı 7.5 lira yükseltiyor” başlıklı yazısında, sigaraya yapılan yüksek artırımların gerisindeki “mali çarpan” tesirini şöyle aktardı:
“Başta sigara üreticileri olmak üzere tütün eserleri kesimine danışmanlık yapan bir arkadaşım kesimin fiyat artışlarında yaşadığı ‘çarpan etkisi’ ve bunun enflasyona yansımasını ortaya koyan araştırma yaptı.
Araştırmaya Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) Temmuz ayına ait Tüketici Fiyat Endeksi’nin (TÜFE) yüzde 47.83 olduğundan girdi:
– Alkollü içecekler ve tütün eserlerinin genel endeksteki toplam değişime yıllık tesiri yüzde 2 civarında gerçekleşti.
Tek başına tütün mamullerinin enflasyona bu kadar yüksek tesirinin olmasının sigara vergi yapısının fiyata bağlı ögesinin çok yüksekliğinden kaynaklandığını vurguladı:
– Bilhassa kur ve enflasyon artışlarının hızlandığı devirlerde fiyata bağlı yüksek göreli vergi oranları mali çarpanı artırarak enflasyonu daha da olumsuz etkiliyor.
5 Temmuz 2023 tarihi üzerinde durdu:
– 5 Temmuz’da Haziran ayı sonu enflasyonunun açıklanmasıyla birlikte sigarada özel tüketim vergisi (ÖTV) fiyatı yılın birinci 6 ayındaki üretici enflasyonu olan yüzde 14.82 oranında artış gösterdi.
7 Temmuz 2023’te KDV’nin yüzde 18’den 20’ye çıkarıldığını anımsattı:
– Böylece 5 Temmuz’daki ÖTV artışı ile birlikte tütün sanayisinin ortalama düzeyindeki bir paket sigaranın üzerindeki toplam vergi yükü yüzde 82.5’e yükseldi.
Yüzde 63 oranında uygulanan bağıntılı verginin, hasebiyle ‘mali çarpan’ın halihazırda yüksekliğine işaret etti:
– KDV’nin yüzde 20’ye çıkarılmasıyla birlikte, sigaralar üzerindeki toplam verginin daha yüksek bir oranı fiyata bağlı hale geldi, sigaralar için mali çarpan 7.5’e yükseldi.
Bunun ne manaya geldiğini şöyle açtı:
– Başka bir deyişle, artık 1 liralık maliyet artışının perakende satış fiyatına yaklaşık 7.5 liralık artış olarak yansıtılması gerekecek.
Sektörün bu evrede yaptığı son fiyat artışına dikkat çekti:
– Sigara dalında ÖTV ce KDV’de gerçekleşen artışların ve ‘mali çarpan’ın 7.5’e yükselmesinin akabinde yalnızca vergi artışını karşılayabilmek için paket başına 5 liralık fiyat artışları gerçekleşti.
Tütün mamullerinin enflasyon sepetindeki yükünün altını çizdi:
– Tütün mamullerinin enflasyon sepetindeki yüzde 4’e yakın yükü da düşünüldüğünde maliyetlerin katlanarak fiyata yansımasının enflasyon üzerindeki olumsuz tesiri daha uygun anlaşılacaktır.
KPMG’nin 2012’deki KDV artışlarının tesir tahlilini yaptığı çalışmadan alıntıyı paylaştı:
● KDV oranlarını artıran ve bu artışların sigarada piyasa bozucu tesir yaratacağının farkında olan Almanya, Fransa, İspanya ve Slovakya üzere kimi AB ülkelerinin bu aksilikleri düzeltecek sistemler tasarlayarak hayata geçirdiği belirtildi.
● Örneğin, Almanya’da KDV artışı sonrası bağıntılı ÖTV’ye tabi sigaraların, izafî ÖTV’ye tabi olmayan eserlerle emsal artış uygulanabilmesi ve enflasyonist tesirinin azaltılabilmesi için, sigaranın göreceli ÖTV’sinde bir indirime gidildi.
● Fransa, İspanya ve Slovakya’da da KDV’nin piyasa bozucu tesirlerini asgariye indirmek için göreli vergide misal düzeltmeler yapıldı.
● Bu halde KDV artışı ile artan ‘mali çarpan’ın bağıntılı verginin indirilmesi yoluyla dengelenmesi ve olumsuz tesirlerinin azaltılması amaçlandı.
Ardından ekledi:
– Ülkemizde de benzeri düzenleme yapılsaydı, mevcut sistemde ÖTV ve KDV artışının getirdiği fiyat artışı muhtaçlığı 5 liranın üzerinde iken, vergi yükü birebir kalacak biçimde maktu vergi bazlı ÖTV sisteminde 1.3’e inecek ‘mali çarpan’ ile fiyat artışı muhtaçlığı 90 kuruşla sonlu kalacaktı. Araştırmayı şu yorumla noktaladı:
● Sigaranın enflasyon üzerindeki tesirinin en aza indirilmesi, para siyasetlerinin ve mali siyasetin ahengi ile mümkündür.
● KDV’de gerçekleşen artışın daha da yükselttiği mali çarpanın düşürülmesi ve sigara fiyatlarının enflasyon üzerindeki tesirinin en aza indirilmesi, vergi gelirleri de korunacak halde bağıntılı vergilerin düşürülüp, maktu vergilerin artırılması ile sağlanabilir. Sigara kesimine danışmanlık yapan arkadaşımın gördüğü bu ayrıntıları, Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek ile grubu ıskalıyor olabilir mi?” (HABER MERKEZİ)
